આ ફુલ્લકુસુમિત તેજ રહો યાવચ્ચંદ્રદિવાકરૌ,
આ સ્મિત પણ એનું એ જ રહો યાવચ્ચંદ્રદિવાકરૌ.
સંગાથના સુખની બાબતમાં બીજું કશું ખપતું જ નથી-
‘હતું’-‘હશે’ નહીં, ‘છે જ’ રહો યાવચ્ચંદ્રદિવાકરૌ.
- વિવેક મનહર ટેલર

લયસ્તરો બ્લોગનું આ નવું સ્વરૂપ છે. આ બ્લોગને  વધારે સારી રીતે માણી શકો એ માટે આ નિર્દેશિકા જોઈ જવાનું ચૂકશો નહીં.

Archive for October, 2018

ગીત સમાં લાગે.. – મુકેશ જોષી

કોઈ કોઈ વાર મારાં ટેરવાંને
રડવાની એવી તો ઇચ્છાઓ જાગે
મૂકી કલમની છાતી પર માથું ને
હીબકાંઓ ભરવાને લાગે
— તો કાગળ પર આંસુ આ ગીત સમાં લાગે

કોઈ મનગમતી વાત, કોઈ અણગમતી રાત
અમે દાટી તો દેતાં પાતાળે
કેમ કરી સમજાવું લાગણીને
ટેરવાંની માંહેથી ડોકિયાંઓ કાઢે
ટેરવાંથી દદડે આ ચોમાસાં ધોધમાર
વેદનાની ઠેસ સ્હેજ વાગે
— તો કાગળ પર આંસુ આ ગીત સમાં લાગે

લયના ઊંડાણમાં હું ડૂબકી મારું ને
આમ શબ્દોનાં છીપ ઘણાં નીકળે
કાગળ પર મૂકીને છીપલાંઓ ખોલું તો
અર્થોનાં મોતી કંઈ વીખરે
મોતી પર ઊર્મિઓ કોતરવા માટેની
જીદ હું ગાતો જે રાગે
— તો કાગળ પર આંસુ આ ગીત સમાં લાગે

– મુકેશ જોષી

Comments (1)

ઉદાસીને શી ખબર – શ્યામ સાધુ

ગુલમ્હોર શોધનારી ઉદાસીને શી ખબર,
હું પાનખરના નામથી પણ થરથર્યા કરું.

આજે તો પેલા મોરના ટહુકાય ક્યાં રહ્યા,
પીંછાના જેવો હું જ ફક્ત ફરફર્યા કરું.

બહુ બહુ તો એક પળને લીલીછમ બનાવશે,
હું ક્યાં સુધી પતંગિયાને કરગર્યા કરું?

બોલો હે અંધકાર ! અજંપાની રાતના,
કોને સ્મરણ હું સૂર્ય બની તરવર્યા કરું ?

મારા વિષાદનાં ગુલાબો મ્હેકતા રહો,
હું તો આ બારમાસી ફૂલે ઝરમર્યા કરું.

– શ્યામ સાધુ

Comments

અમરુશતક – અમરુ (અનુ. વિવેક મનહર ટેલર)

आलोलामलकावलीं विलुलितां बिभ्रच्चलत्कुण्डलं
किञ्चिन्मृष्टविशेषकं तनुतरैः स्वेदाम्भसः शीकरैः ।
तन्व्या यत्सुरतान्तदीप्तनयनं वक्त्रं रतिव्यत्यये
तत्त्वां पातु चिराय किं हरिहरस्कन्दादिभिर्देवतैः ॥३॥

વીંખાયેલ લટો, હલે સહજ જે કાને ધર્યાં કુંડળો,
ભૂંસાયો મુખલેપ ભાલ પરની પ્રસ્વેદ બુંદો થકી
આંખો વિહ્વળ મૈથુનાંત થઈ છે એ તન્વીનું મોઢું જ
દેશે રક્ષણ દીર્ઘકાળ, શું હરિ, મા’દેવ, સ્કંદાદિથી?

तद्वक्राभिमुखं मुखं विनमितं दृष्टिः कृता पादयो-
तस्यालापकुतूहलाकुलतरे श्रोत्रे निरुद्धे मया
पाणिभ्यां च तिरस्कृत सपुलकः स्वेदोद्गमो गण्डयोः
सख्यः किं करवाणि यान्ति शतथा यत्कंचुके संधयः ॥११॥

સન્મુખે મુખ જોઈ મેં મુખ નમાવ્યું, દૃષ્ટિ કીધી પગે,
તેના સાદપિપાસુ કાન ફટ ઢાંક્યા મેં અને હાથથી
સંતાડ્યો પસીનો કપોલ પરનો રોમાંચથી જે થયો,
સૈ! સો બાજુથી કંચુકીની કસ તૂટે; શું કરું, તું કહે.

दंपत्योर्निशि जल्पतोर्गृहशुकेनाकर्णितं यद्वच-
स्तत्प्रातर्गुरुसंनिधौ निगदत: श्रुत्वैव तारं वधूः ।
कर्णालम्बितपद्मरागशकलं विन्यस्य चञ्चवा: पुटे
व्रीडार्ता प्रकरोति दाडिमफलव्याजेन वाग्बन्धनम् ॥१६॥

પ્રેમાલાપ થયો હતો યુગલનો રાતે, શુકે એ સુણી
પ્રાતઃ સૌની સમક્ષ તારસ્વરથી એ બોલવા માંડતા,
કાઢીને મણિ કાનથી તરત એની ચાંચમાં મૂકી દૈ
લાજેલી વહુએ અનારભ્રમથી રોકી દીધી બોલતી.

दृष्ट्वैकासनसंस्थिते प्रियतमे पश्चादुपेत्यादरा
देकस्या नयने निमील्य विहितक्रीडानुबन्धच्छलः
ईषद्वक्रितकंधरः सपुलकः प्रेमोल्लसन्मानसा
मन्तर्हासलसत्कपोलफलकां धूर्तोऽपरां चुम्बति ॥१९॥

જોઈ એક જ આસને પ્રિયતમા બેને, પૂરા માનથી
આંખો પાછળથી જઈ રમતના બા’ને બીડી એકની
ઢાળી ડોક જરા અને પ્રણયના ઉલ્લાસ-રોમાંચ ને
હાસ્યે ફુલ્લ કપોલવાળી અપરાને ધૂર્તે ચૂમી લીધી.

एकस्मिञ्शयने पराङ्मुखतया वीतोत्तरं ताम्यतो-
रन्योन्यं हृदयस्थितेऽप्यनुनये संरक्षतोगौरवम् ।
दंपत्योः शनकैरपाङ्गवलनान्मिश्रीभवंच्चक्षुषो
र्भग्नो मानकलिः सहासरभसं व्यावृत्तकण्ठग्रहः ॥२३॥

બંને એક જ સેજ પે અવળું મોં રાખી, જવાબો વિના
મૂંઝાતા, હૃદયે મનામણું છતાંયે ગર્વ રક્ષી સૂતાં.
થોડી આંખ ફરી, મળી નજર ને ટંટો હતો બેઉમાં
એ આલિંગન સાથ તુર્ત જ તૂટ્યો આવેગથી હાસ્યના.

तस्याः सान्द्रविलेपनस्तनयुगप्रश्लेषमुद्राङ्कितं
किं वक्षश्चरणानतिव्यतिकरव्याजेन गोपाप्यते ।
इत्युक्ते क्व तदित्युदीर्य सहसा तत्संप्रमार्ष्टुं मया
साश्लिष्टा रभसेन तत्सुखवशात्तस्याश्च तद्विस्मृतम् ॥२६॥

જે વિલેપન તેણીના સ્તનપુટે આલિંગતાં લાગ્યું છે
છાતીએ, ચરણે પડી શીદ છુપાવે એ બહાનાં તળે?
કે’તાં આવું, હું તુર્ત ‘ક્યાં છે’ વદતો એ લેપને ભૂંસવા
આલિંગ્યો સહસા, સુખે મગન થૈ તે વાત એ ભૂલી ગૈ.

प्रस्थानं वलयैः कृतं प्रियसखैरस्त्ररैजस्रं गतं
धृत्या न क्षणमासितं व्यवसितं चित्तेन गन्तुं पुरः ।
यातुं निश्चितचेतसि प्रियतमे सर्वे समं प्रस्थिता
गन्तव्ये सति जीवित ! प्रियसुहृत्सार्थः किमु त्यज्यते ॥३५॥

ચાલ્યાં કંગન, આંસુ દોસ્ત સમ પૂંઠે એકધારાં વહે,
ને ધૈર્યે ન ક્ષણાર્ધ ટક્યું, મન તો પે’લાં જ માંડ્યું જવા,
કીધો નિશ્ચય જ્યાં જવા પ્રિયતમે, ચાલ્યાં બધાં સાથમાં,
છે નક્કી જવું સૌનું તો, હૃદય! શા માટે ત્યજે સંઘ તું?

तयाभूदस्माकं प्रथममविभक्ता तनुरियं
ततो न त्वं प्रेयानहमपि हताशा प्रियतमा ।
इदानीं नाथस्त्वं वयमपि कलत्रं किमपरं
मयाप्तं प्राणानां कुलिशकठिनानां फलमिदम् ॥६९॥

હતી પ્રીતિ એવી, તન ઉભયના એક જ હતા
તમે પ્રેમી થૈ ગ્યા, હું થઈ ગઈ આશાહીન પ્રિયા,
તમે બન્યા સ્વામી, હુંય ફકત પત્ની થઈ રહી.
અરે! નક્કી આ વજ્ર સમ મુજ પ્રાણોનું ફળ છે.

સેક્સનું નામ પડતાં જ આપણા નાકના ટેરવાં ચઢી જાય છે. સેક્સને દૂષણ કહેતી વખતે આપણે ભૂલી જઈએ છીએ કે કામદેવ અને રતિ તો આપણા આરાધ્યદેવ છે! આપણી સંસ્કૃતિ વીર્યવાન સંસ્કૃતિ છે. આખી દુનિયામાં કદાચ આપણી પ્રજા જ એકમાત્ર એવી પ્રજા હશે જે પૂર્ણોત્થ શિશ્ન અને સંભોગરત યોનિની પૂજા કરે છે… ખજૂરાહો, કામસૂત્ર, શૃંગારશતક, અમરુશતકનો આ દેશ છે… આપણી સાચી સંસ્કૃતિ મૂળભૂતપણે ખુલ્લી, નિખાલસ અને નિર્ભીક છે. આજે સંસ્કૃતિના નામે આપણે આજે જે ‘ઇનટોલરન્સ’ (અસહિષ્ણુતા) ફેલાવી છે એના જ દુષ્પરિણામે શેરી-શેરીમાં માસૂમ બાળાઓ વાસનાભૂખ્યા શિકારીઓના હાથે પીંખાઈ રહી છે.. આવા સમયે ૧૩૦૦-૧૪૦૦ વર્ષ પહેલાં થઈ ગયેલા સંભોગશૃંગારરસના કવિ અમરુના સુપ્રસિદ્ધ અમરુશતકનું અલ્પ આચમન યથાર્થ બની રહે છે…

અમરુશતકના આ મુક્તકોના વિશદ આસ્વાદ માટે અહીં ક્લિક કરવા વિનંતી છે…

Comments (1)

ફૂલ-કથા – મણિલાલ હ પટેલ

(દોહરા)

ફૂલમાં ઊઘડે આભલું ફૂલમાં ચૌદે લોક
ફૂલ વગરના આંગણે જીવ્યું જીવતર ફોક

ફૂલમાં પગલાં દેવનાં ફૂલમાં પ્રીતમ વાસ
ફૂલ અમારી એષણા ફૂલ અમારા શ્વાસ

નભમાં જેવા તારલા એવાં વેણી-ફૂલ
પાંપણ-આંસુ-તોરણો મૂલ એનાં અણમૂલ

ફૂલથી માટી મહેકતી ફૂલથી મહેકે પ્રીત
મહેકી મહેકી મટી જવું એની નોખી રીત

ફૂલને ના કોઈ કુળ છે એને કેવળ મૂળ
એ ચાહે આકાશને પણ ના ભૂલે મૂળ

માટી એને આપતી જાતજાતના રંગ
મળતો ફૂલને એટલે પતંગિયાનો સંગ

ફૂલને કાંટા હોય છે હોય ઘણાં સુખદુઃખ
ટગટગ હસતાં ફૂલ તો શૂળને માને સુખ

ફૂલ નેહનું નામ છે ફોરમને ના રોક
પડદે ઢાંક્યું નહીં રહે એમાં સૂતું કોક

– મણિલાલ હ પટેલ

સામાન્ય ઘરેડમાં વહ્યા કરતી કવિતાઓની ભરમારની વચ્ચે ક્યારેક આવી સાવ અલગ રચના હાથ જડી આવે તો આખો દિવસ મઘમઘ થઈ ગયો હોવાનું અનુભવાય. ફૂલની વાત છે. આપણા કોઈથી કશું અજાણ્યું નથી, પણ કવિ કેવી રીતે ફૂલની એક-એક પાંખડી ઊઘાડીને રસરંગથાળ સજાવે છે એની જ મજા છે. ફરી-ફરીને માણ્યા કરવાનું મન થાય એવી ખુશબૂદાર રચના…

Comments (3)

( હું પણ જાણું, તું પણ જાણે) – મકરંદ મુસળે

કોણ ખરું છે ખોટું શું છે? હું પણ જાણું તું પણ જાણે,
મનમાં કોના ઓછું શું છે? હું પણ જાણું તું પણ જાણે.

સૌનું હસવું રડવું સરખું, ચઢવું ને ઓસરવું સરખું,
તોય બધામાં નોખું શું છે? હું પણ જાણું તું પણ જાણે.

ક્યારે કેવી ચાલ રમાશે જો જાણો તો જીતશો, બાકી,
ઊંટ, વજીર ને ઘોડુ શું છે? હું પણ જાણું તું પણ જાણે.

દિલ પર રોજે રોજનું ભારણ, સંબંધો તૂટવાનું કારણ,
ઝાઝું નહીં તો થોડું શુ છે? હું પણ જાણું તું પણ જાણે.

તારો મોભો, માન, પ્રતિષ્ઠા, વૈભવ, કિર્તી સૌ ર’વા દે,
કાળું શું છે, ધોળું શું છે? હું પણ જાણું તું પણ જાણે.

– મકરંદ મુસળે

મજાની રમતિયાળ રદીફ અને એકદમ સરળ સહજ ભાષાનું પોત લઈને આ ગઝલ જિગરજાન યારની જેમ સીધી જ આવીને ગળે મળે છે. પણ બધા જ શેર જેટલા હલકાફુલકા લાગે છે એટલા જ ધીરગંભીર છે.

Comments (1)

પોયણીએ……. – રાજેન્દ્ર શાહ

પોયણીએ ઊંચું જોયું રે આકાશમાં.

કોણને એ મ્હોતી,
ને નેણ ભરી જોતી,
શું જાણ એને ન્હોતી ?
કે ચાંદલો બંધાણો પાણીનાં પાશમાં… પોયણી o

તમરાએ ગાન મહીં,
વાયરાને કાન કહી,
વન વન વાત વહી,
ઢૂંઢતી એ કોને આટલા ઉજાસમાં… પોયણી o

અંકમાં મયંક છે,
ન તોય જરી જંપ છે,
અંગમાં અનંગ છે,
શિબાવરી બનેલ અભિલાષના હુતાશમાં… પોયણી o

-રાજેન્દ્ર શાહ

ક્લાસિકલ રચના…..

Comments

ન્હાઈ ધોઈને….- ચિનુ મોદી

હું રાજી રાજી થઇ ગયો છું જોઈ જોઈને
સપનાંઓ તારા આવી ગયા ન્હાઈ ધોઈને

એમ જ નથી આવ્યું આ ગગન મારા ભાગમાં
ખાલીપો હું ય પામ્યો છું મારાઓ ખોઈને

એવું તો કોણ છે નિકટ કે ક્રોધ હું કરું
આંખોને લાલઘુમ હું રાખું છું રોઈને

અમને જીવાડવા તો એ રાજીનો રેડ છે
તારા વગર શું હોઈ શકું હોઈ હોઈને

‘ઇર્શાદ’ એવું કોઈ છે જેને તમે કહો :
તને મળ્યા પછી ન મળાયું જ કોઈને.

-ચિનુ મોદી

હું તો પહેલો શેર વાંચીને જ ખુશ ખુશ થઇ ગયો…….

Comments (2)

લાલચ – નીના કેસિઅન (અનુ.: વિવેક મનહર ટેલર)

તમારી જાતને જીવંત કહો છો? જુઓ, હું વચન આપું છું
કે પહેલવહેલીવાર તમે તમારા છિદ્રો ઊઘડતાં અનુભવશો
માછલીઓના મોંની જેમ, અને તમે હકીકતમાં સક્ષમ થશો
તમારા લોહીને એ તમામ ગલીઓમાં થઈ ધસમસતું સાંભળવા માટે,
અને તમે પ્રકાશને નેત્રપટલને અડીને પસાર થતો અનુભવશો
પોશાકની ઘસડાતી ચાળની જેમ. પહેલવહેલીવાર
તમે ગુરુત્વાકર્ષણથી અવગત થશો
એડીમાંના કાંટાની જેમ,
અને તમારા ખભાના હાડકાં પાંખો પામવાને પીડાશે.
તમારી જાતને જીવંત કહો છો? હું વચન આપું છું
તમે ફર્નિચર પર પડતી ધૂળથી બહેરાં થઈ જશો,
તમે તમારા ભ્રૂકુટીઓને બે ઊંડી ફાડમાં પરિણમતી અનુભવશો,
અને દરેક સ્મૃતિ જે તમારી કને હશે – આરંભાશે
ઠેઠ ઉદ્ભવથી.

– નીના કેસિઅન
(અંગ્રેજી પરથી અનુ.: વિવેક મનહર ટેલર)

તમે તમારી જાતને છેલ્લે ક્યારે મળ્યા હતા? ચાલો, આજે રોમાનિઅન કવયિત્રી નીના કેસિઅન નો હાથ ઝાલીને ગ્લૉબલ કવિતાની કેડીએ આપણે આપણી જાતને મળવા જઈએ… પણ રહો… જો જો જરા… બીજાને મળવાનું જેટલું સહેલું છે, પોતાની જાતને મળવાનું એટલું જ કઠિન… તમારી ડાયરીમાં તમે તમારી જાત સાથેની એપૉઇન્ટમેન્ટ છેલ્લે ક્યારે ગોઠવી હતી એ યાદ કરીએ? જાતને મળતાં, જીવવાની શરૂઆત કરતાં શીખીએ આજની કવિતાનો હાથ હાથમાં લઈને… ચાલો…

પ્રસ્તુત રચનાના વિશદ આસ્વાદનો આનંદ મેળવવા અહીં ક્લિક કરવા વિનંતી છે…

Temptation

Call yourself alive? Look, I promise you
that for the first time you’ll feel your pores opening
like fish mouths, and you’ll actually be able to hear
your blood surging through all those lanes,
and you’ll feel light gliding across the cornea
like the train of a dress. For the first time
you’ll be aware of gravity
like a thorn in your heel,
and your shoulder blades will ache for want of wings.
Call yourself alive? I promise you
you’ll be deafened by dust falling on the furniture,
you’ll feel your eyebrows turning to two gashes,
and every memory you have – will begin
at Genesis.

– Nina Cassian
(Translated from the Romanian by Brenda Walker and Andrea Deletant)

Comments

(કદંબ ને ગુલમ્હોર) – નંદિતા ઠાકોર

અડખે પડખે ઊગ્યાં જોને
.           કદંબ ને ગુલમ્હોર
અહો, શો રંગીલો આ તોર!

એકમેક પર ઢળે ડાળીઓ
જ્યમ રાધા ને શ્યામ
કેસરભીની રૂપછટા પર
મન મોહે અભિરામ
પાનપાનમાં ઊઘડે જાણે લીલપનો કલશોર…

મદભીની મોસમની આ તો
વહે મનહર માયા
છેક આભને ખોળે એની
રંગબિરંગી છાયા
લીલેરા પટકૂળને જાણે સુહે સુનેરી કોર…

– નંદિતા ઠાકોર

અડખે પડખે ઊભેલાં બે અલગ-અલગ રંગના ફૂલોવાળાં વૃક્ષને જોઈને કવિ કેવી મજાની કલ્પનાઓ કરી બેસે છે તે તો જુઓ… ગીતકાર પોતે ઉમદા ગાયક અને સંગીતના જાણતલ હોવાના નાતે ગીતનો લય તો પ્રવાહી જ હોવાનો…

Comments (2)

વળી શું? – યામિની વ્યાસ

પળેપળનો બદલાવ જોયા કરું છું, ધરા શું, ગગન શું, સિતારા વળી શું?
સમાયું છે જીવન અહીં ઠોકરોમાં, ત્યાં કિસ્મત અને હસ્તરેખા વળી શું?

ખુદાના તરફથી મળે તે સ્વીકારું, કદી એકલી છું, કદી કાફલો છે;
મળી મહેફિલો તો મેં માણી લીધી છે, સવાલો, જવાબો, સમસ્યા વળી શું?

નથી કોઇ મંઝિલ, નથી કોઇ રસ્તો, ચરણને મળ્યું છે સતત ચાલવાનું;
કદી થાક લાગે તો થોભી જવાનું, ઉતારા વિશેના ઉધામા વળી શું?

મને શબ્દ સાથે જ નિસ્બત રહી છે, સ્વયં અર્થ એમાંથી ઉપજ્યા કરે છે;
અને મૌનને પણ હું સુણ્યા કરું છું, અવાજો વળી શું ને પડઘા વળી શું?

જગતના વિવેકો ને વ્યવહાર છોડી, ઉઘાડા જ મેં દ્વાર રાખી મૂકયાં છે,
ભલે કોઇ અણજાણ આવે અતિથિ, પ્રતીક્ષા વળી શું, ટકોરા વળી શું?

– યામિની વ્યાસ

કોઈપણ વાત જ્યારે જ્યારે સપ્રમાણતાની હદ બહાર જાય ત્યારે હંમેશા કઠિન જ થઈ પડતી હોય છે. ગઝલ પણ સપ્રમાણ બહેર છોડીને લાંબી કે ટૂંકી બહેરમાં લખવામાં આવે ત્યારે ઉત્તમ કૃતિ નિપજાવવી થોડું કપરું બની જતું હોય છે. યામિની વ્યાસ અહીં લાંબી બહેરની ગઝલ લઈને આવ્યાં છે. આ ગઝલની એક બીજી વિશેષતા એ છે કે બહેર ભલે લાંબી પ્રયોજી હોય, રદીફ સાવ ટૂંકી ને ટચ માત્ર ત્રણ જ અક્ષરની બની છે. સામાન્યતઃ લાંબી બહેરની ગઝલમાં રદીફ પણ બહુ લાંબી હોય છે, જેથી કવિએ માત્ર દોઢ પંક્તિ જેટલી જ કસરત કરવાની રહે. પણ અહીં બહેર લાંબી અને રદીફ ટૂંકી હોવા છતાં યામિનીબેન અદભુત કહી શકાય એવી બિલકુલ સંઘેડાઉતાર ગઝલ આપવામાં સફળ રહ્યાં છે એ વાત સાચે જ કાબિલે-દાદ છે. કવિની સિગ્નેચર ગઝલ કહી શકાય એવી બળકટ આ કૃતિ છે…

Comments (9)

તું જ મોજું થઈ મળવાને આવ ને ! – તુષાર શુક્લ

પેલી મોજાંએ ભીંજવેલી રેતી, સજન ! મને કાનમાં એ એટલું કહેતી, સજન…
‘તારા સાજનને એવું સમજાવ ને,
તું જ મોજું થઈ મળવાને આવ ને !’

રોજ ભીંજાતી રેત થાય કોરીધાકોર, રોજ ભીંજવતાં મોજાં પણ નવ્વાનક્કોર,
એક તરસે ને એક વળી વરસાવે હેત, મને સમજાયો હેત કેરો સાચો સંકેત,
હું તરસું, તું વ્હાલપ વરસાવ ને…!
મને મોજું થઈ મળવાને આવ ને…!

કોરી રેતીને ભીંજવતા મોજાં સમો પ્રેમ વર્ષો વિતે ને તોયે રહેતો નવો,
કોઈ બાંધે ન કોઈને એ સાચો સંગાથ, કેવો પળ પળનો બેઉ જણા માણે છે સાથ !
તારા હૈયાને તું પણ સમજાવ ને…!
મને મોજું થઈ મળવાને આવ ને…!

તું દરિયાનું મોજું, હું કાંઠાની રેત, જો પૂછ્યું હોત છીપને તો એ પણ કહેત,
હું તો કોરપ ઓઢીને તને ખીજવું, સજન ! તો જ થાય ને તને, કે આને ભીંજવું સજન…?!
મને ભીતરથી આજે છલકાવને..!
મને મનગમતું મનભર ભીંજાવ ને…!

-તુષાર શુક્લ

” દરિયાના મોજાં કંઇ રેતીને પૂછે, ‘તને ભીંજાવું ગમશે કે કેમ ?’; એમ પૂછીને થાય નહીં પ્રેમ………”- આ કાવ્ય તો ખૂબ પ્રખ્યાત છે જ, પણ મને તો આજે પ્રસ્તુત કરેલું કાવ્ય પણ એટલું જ ગમ્યું…. જાણે કે બંને કાવ્ય એક-બીજાના પૂરક ન હોય !!!!!

Comments (2)

પીવું – એનાક્રિઓન્ટી (અનુ. વિવેક મનહર ટેલર)

પ્યાસી ધરતી ચૂસે છે વરસાદને,
ને પીએ છે ને ફરી પીવા ચહે;
છોડ ધરતીને ચૂસે છે, ને સતત
પીએ રાખીને થયાં તાજાં ને તર;
ખુદ સમંદર (જેના વિશે સૌ કહે
કે તરસ એને તો શી હોવી ઘટે)
ગટગટાવે છે નદીઓ દસ હજાર,
એટલું કે પ્યાલો પણ છલકાઈ જાય,
વ્યસ્ત સૂરજ (નું પિયક્કડ રાતુંચોળ
મુખ નિહાળી ધારી ન લે ઓછું કોઈ)
પી લે દરિયો, ને પીવું જ્યારે પતે,
ચાંદ-તારા પી રહે છે સૂર્યને;
પીને નાચે છે પ્રકાશે પંડના,
પીને પાછા રાતભર રહે એશમાં:
શાંત ના કંઈ પ્રકૃતિમાં, દોર તોય
કાયમી દુરસ્તીનો ચાલુ જ હોય.
વાટકો ભરી લો, ભરી લો ઠેઠ લગ,
છે એ સૌ પ્યાલાં ભરી લો, શાને પણ
જીવ સૌ પીએ અને બસ હું જ નહીં,
કેમ, નૈતિકતાના સૈનિક, કેમ નહીં?

– એનાક્રિઓન્ટી
(અંગ્રેજી પરથી અનુ. વિવેક મનહર ટેલર)

હજારો વર્ષોથી માનવજાત શરાબ બનાવતી અને પીતી આવી છે. હજારો વર્ષોથી કવિઓ શરાબનો મહિમા અને બદબોઈ –બંને કરતાં આવ્યાં છે. ગઝલે તો શરાબ અને સાકીને પરમાત્મા સાથે પણ સાંકળી લીધા છે. પણ પોતે દારૂ શા માટે પીવો જોઈએ અથવા પોતાને દારૂ શા માટે પીવા દેવો જોઈએ એ બાબતમાં છવ્વીસસો વર્ષ જૂની આ કવિતામાં એનાક્રિઓન્ટી દારૂની શી વકાલત કેવી અનૂઠી ભાષામાં કરે છે એ જોવા જેવું છે….

પ્રસ્તુત રચનાના વિગતવાર આસ્વાદ માટે અહીં ક્લિક કરો…

Drinking

The thirsty earth soaks up the rain,
And drinks and gapes for drink again;
The plants suck in the earth, and are
With constant drinking fresh and fair;
The sea itself (which one would think
Should have but little need of drink)
Drinks ten thousand rivers up,
So filled that they o’erflow the cup,
The busy Sun (and one would guess
By’s drunken fiery face no less)
Drinks up the sea, and when he’s done,
The Moon and Stars drink up the Sun;
They drink and dance by their own light,
They drink and revel all the night:
Nothing in Nature’s sober found,
But an eternal health goes round.
Fill up the bowl, then, fill it high,
Fill all the glasses there, for why
Should every creature drink but I,
Why, man of morals, tell me why?

– Anacreontea
(Eng. Tran: Abraham Cowley)

Comments

ગઝલ – વિપુલ માંગરોલિયા ‘વેદાંત’

ઈર્ષાથી સળગે છે આખો,
કોઈ તો માણસને ઠારો.

શેકાયો ખુદની ગરમીથી,
સૂરજને વાદળ ઓઢાડો.

કરવી છે સાચ્ચે સેવા તો,
ઘરડાઘરને તાળાં મારો.

આપણને બાકોરું લાગે,
પંખીનો થાશે ત્યાં માળો.

ભીંતોનો તો દોષ જ ક્યાં છે,
આરોપી છે મનનો ગાળો.

ખરતા તારે સૌ કોઈ ધારે,
ધારું હું ને ખરશે તારો.

દિલ તો એની સાથે ચાલ્યું,
નજરુંને તો પાછી વાળો.

– વિપુલ માંગરોલિયા ‘વેદાંત’

સુરતના કવિ મિત્ર વિપુલ માંગરોલિયાનું એમના તરોતાજા પ્રથમ સંગ્રહ ‘ક્ષિતિજ પર ઝાકળ’ સાથે લયસ્તરો પર બાઅદબ બામુલાહિજા સ્વાગત છે… રચનાઓમાંથી પસાર થતાં સમજાય છે કે કવિ પરંપરા અને આધુનિકતા -બંનેમાં એક-એક પગ મૂકીને ગઝલની ભૂમિ પર વિહાર કરે છે. મહત્ત્વની વાત એ છે કે આ કામ કવિ સફળતાપૂર્વક કરી શક્યા છે. પહેલાં બંને શેર એકસમાન અર્થ ધરાવતા હોવા છતાં મત્લા પરંપરાની તો બીજો શેર આધુનિકતાની જમીન પર ઊભો છે. ઘરડાંઘરવાળો શેર તો માત્ર કવિસંમેલન માટેનો ગણી શકાય એટલો સપાટ થયો છે. પણ ખરી મજા પંખીના માળામાં છે. જીવનમાં જે વસ્તુ કોઈ એકને નકામી કે ફાલતુ લાગે એ જ વસ્તુ કોઈ બીજા માટે જીવનદાયિની કે બહુમૂલ્યવાન પણ હોઈ શકે એ વાસ્તવિકતા સમજાવવા માટે કવિ બાકોરું અને માળાના પ્રતિકોને જે રીતે વાપરે છે એ સાચે જ કાબિલે-દાદ છે. ભીંતોવાળો શેર પણ એવો જ અદભુત થયો છે. બે જણ વચ્ચે ઊભી થતી ભૌતિક દીવાલોથી કદી છૂતાં થતાં નથી હોતાં. માણસો વચ્ચે અલગાવ બે જણના મનમાં જ્યારે ગાળો-અલગાવ-અંતર પડી જાય છે ત્યારે જ ઊભો થાય છે. ઈંટ-સિમેંટની દીવાલ કરતાં મનભેદ વધુ મજબૂત અંતરાય છે. એ પછીના બંને શેર વળી પરંપરાના શેર છે અને બંને ખૂબ મજાના થયા છે.

Comments (8)

(પહેલો દિવસ) – પારસ એસ. હેમાણી

નિયત સમયે જ સવાર પડી ગઈ,
ઓફિસમાં સમયસર પહોંચવાની
ઉતાવળમાં ઝડપથી તૈયાર થઈ ગયો…
પહોંચી ગયો
ચા-નાસ્તો કરવા,
પત્ની બગાસાં ખાતાં ખાતાં દોડી આવી,
સુસ્તીથી ચા માટે ચૂલો જલાવી કહ્યું:
“સવારી ક્યાં જશે?
આજે તમારી નિવૃત્તિનો પહેલો દિવસ છે.”

– પારસ એસ. હેમાણી

દ્વિતીય કાવ્યસંગ્રહ ‘આપણી વાત’ સાથે લયસ્તરોના આંગણે પારસ એસ. હેમાણીનું સહૃદય સ્વાગત… આ અગાઉ તેઓ ‘હું અને તું’ સંગ્રહ આપી ચૂક્યા છે.

આદતનું કામ ‘પડી પટોળે ભાત’ જેવું હોય છે… જલ્દી છૂટતી નથી…

Comments (1)

એમ મારે જવાનું – હર્ષદ ત્રિવેદી

આખેઆખું નગર ઊપડે એમ મારે જવાનું,
ને રસ્તાને ખબર ન પડે એમ મારે જવાનું.

મુઠ્ઠી ખોલી સકળ સપનાં આંખમાં આંજવાનાં,
ને આંખોને અમલ ન ચડે એમ મારે જવાનું.

ધીમે ધીમે અચરજભરી રાત ઉછેરવાની,
ને મધ્યાહ્ને કણ કણ જડે એમ મારે જવાનું.

મારી પાસે અલસગમના જિંદગી, જીવવાનું;
ને ખિસ્સામાં સ્મરણ ખખડે એમ મારે જવાનું.

ઊભાં ઊભાં વિવશ નજરે દોડતાં દૃશ્ય જોઉં,
ને દોડું તો ચરણ લથડે એમ મારે જવાનું.

સંધ્યાટાણે સતત બજતા ઘંટ જેવી ક્ષણો આ,
ને શ્વાસોને સમય કરડે એમ મારે જવાનું.

– હર્ષદ ત્રિવેદી

વાત જવાની છે….મૃત્યુ પણ હોઈ શકે….કોઈની જિંદગીમાંથી જવાની વાત પણ હોઈ શકે. એક જ ભાવ ઉજાગર કરતા શેરોમાં સહજરીતે ચમત્કૃતિ વણી લેવાઈ છે, જેમ કે બીજા શેરમાં સિકંદરની મૃત્યુટાણે ઉઘાડી રહી ગયેલી મુઠ્ઠીની વાત છે. ‘ખિસ્સામાં સ્મરણ ખખડે…’ – અભિવ્યક્તિ પણ સબળ છે. મને સૌથી વધુ પાંચમો શેર ગમ્યો. હૃદય જે કરવા માંગે છે તેને વ્યવહારમાં મૂકી નથી શકાતું-કારણ કોઈ પણ હોઈ શકે – એ વિવશતાને મસ્ત અંદાઝમાં ગૂંથી છે…..

Comments (1)

તાપણાં – સંજુ વાળા

સળગે છે
સમગ્ર સૃષ્ટિ અજવાળવાનાં સારત્વ સાથે
ચોરફ.

હુંફ આપે એટલાં
દૂર
અને દઝાડે એટલાં નજીક.

સોનું સોનું થઈ ઉઠેલી માટી
મુઠ્ઠી ભરતાં જ નક્કર વાસ્તવ

ગજબ છે જ્વાળાઓનું અટ્ટહાસ્ય
લીલી છાલનો તતડાટ,
શરીર પર ઉપસી આવતી
ઝીણી ઝીણી ફોલ્લીઓમાં ભરાયેલાં પાણી
ઠારશે કદાચ.

વાંસ થઈ ફૂટી નીકળતો
આછો ભૂરો ધુમાડો
ઘડીના છઠ્ઠાભાગમાં તો-
બધી ધારણાઓ પર
કાળવીગંધની કુલડીઓ ઢોળી દઈ
પડતા મૂકી દે અધવચ્ચે
બપોરવેળાના સ્વપ્ન જેમ.
બિલકુલ માયાવી લાગે છે આ તાપણાં
દૂરના હુંફ આપી શકતા નથી
નજીકનાંને
ફોલ્લીઓનું પાણી ઠારી શકતું નથી.
ત્યારે સાંભળેલી વાતો સ્વરૂપ બદલે છે.
એમ તો,
એવું પણ સાંભળ્યું છે :
હકીકત દ્વિમુખી હોય છે
ડરનો ચહેરો સાવ નજીકથી જોયા પછી
સ્થિર
એટલાં વધુ સલામત.

– સંજુ વાળા

કવિની લાક્ષણિકતા જ એ છે કે તેઓ એક થી વધુ અર્થ અભિપ્રેત હોય તેવી રચના સર્જે છે….તાપણાં એટલે અંગત સંબંધ મૂકીને જુઓ-જે અણગમતો પણ હોઈ શકે, તાપણાં એટલે કટુસત્ય મૂકીને જુઓ, તાપણાં એટલે prejudicial દ્રઢ ભ્રામક માન્યતાઓ અથવા desires મૂકીને જુઓ…..

Comments (1)

ઓચિંતી – લિઓનારા સ્પાયર (અનુ. વિવેક મનહર ટેલર)

ઓચિંતી સળગી એક ઝાળ
ઓચિંતી ફફડી એક પંખ:
શું, ગાઈ શકે એક મૃત વિહંગ?
કો’ક બોલ્યું આપનું નામ.

ઓચિંતી ફફડી એક પંખ,
અવાજ જાણે એ જ હો સાવ,
કો’ક બોલ્યું આપનું નામ:
ઓહ, યાદનો તે શો રંગ!

અવાજ જાણે એ જ હો સાવ,
ગીત – હૃદયની હરિત વસંત,
ઓહ, યાદનો તે શો રંગ!
આપણ બેઉમાં કોનો વાંક?

ગીત – હૃદયની હરિત વસંત,
પાંખ લૂલી હજી કરે ફફડાટ,
આપણ બેઉમાં કોનો વાંક?
પ્રભુ, મુરઝાવું આ મંદ!

– લિઓનારા સ્પાયર
(અનુ. વિવેક મનહર ટેલર)

એક સ્ત્રીની કવિતા. એક સ્ત્રીની જ હોઈ શકે એવી કવિતા. કેમકે એક સ્ત્રી જ આટલા બધા પ્રેમથી ભરીભાદરી ફરિયાદ કરી શકે. સદીઓથી સ્થિર થઈ ગયેલાં પાણીમાં જાણે એક પથ્થર પડે છે અને અચાનક જ વમળો સર્જાય છે. ભૂલી જવાયેલી સારી યાદોની સાથોસાથ છૂટાં પડતી વખતે સહન કરવા પડેલા તમામ ઘા પણ આગની જ્વાળાની જેમ ભભૂકી ઊઠે છે. અમેરિકન કવયિત્રી લિઓનારા સ્પાયર અચાનક તાજા થઈ આવેલા આ સ્મરણનો હાથ ઝાલીને વિરહ પછીની ક્ષણોનો તાગ મેળવવાની કોશિશ કરે છે…

રચનાના વિગતવાર આસ્વાદ માટે અહીં ક્લિક કરીને ફેસબુક પર પધારવા વિનંતી છે…

Suddenly

Suddenly flickered a flame,
Suddenly fluttered a wing:
What, can a dead bird sing?
Somebody spoke your name.

Suddenly fluttered a wing,
Sounded a voice, the same,
Somebody spoke your name:
Oh, the remembering!

Sounded a voice, the same,
Song of the heart’s green spring,
Oh, the remembering:
Which of us was to blame?

Song of the heart’s green spring,
Wings that still flutter, lame,
Which of us was to blame? —
God, the slow withering!

– Leonora Speyer

Comments

(મને સ્હેજે રહ્યો જ નહીં ખ્યાલ) – અનિલ ચાવડા

મને સ્હેજે રહ્યો જ નહીં ખ્યાલ
ઠૂંઠવાતા જીવતરની ઉપર આવીને તમે ઓઢાડી ચાદર કે વહાલ?

ક્યારની કરું છું એવી રે અટકળ કે
મહેક્યા છે પુષ્પો કે શ્વાસ?
સહેજ કરી આંખો જ્યાં બંધ અમે ત્યાં તો
સાવ નાનકડું લાગ્યું આકાશ
ગાલ ઉપર ફરતું’તું પીંછું કે પીંછા પર ફરતા’તા ગાલ?
મને સ્હેજે રહ્યો જ નહીં ખ્યાલ

ક્યારે આવીને તમે પ્રગટાવી દીધો રે
છાતીના કોડિયામાં દીવો,
શરબતની જેમ મારા હોઠ લગી આવીને
હળવેથી બોલ્યા કે ‘પીઓ!’
શરમે રતુંબડા છે ગાલ થયા મારા કે ઊડ્યો છે સઘળે ગુલાલ?
મને સ્હેજે રહ્યો જ નહીં ખ્યાલ.

– અનિલ ચાવડા

રમતિયાળ સ્વયંસ્પષ્ટ સ્વયંસિદ્ધ ગીત… પ્રણયની તાજા અનુભૂતિ…

Comments (6)

પાછું ફરી ના શકાયું! – હર્ષા દવે

વહી ના શક્યા, આછરી ના શકાયું!
અપેક્ષા મુજબ કૈં કરી ના શકાયું!

ઘણા ગેરલાભો થયા ટોચ ઉપર,
તળેટીમાં તોયે સરી ના શકાયું!

બની ફૂલ શૉ-કેસમાં ગોઠવાયાં,
ખીલી ના શક્યાં ને ખરી ના શકાયું!

ઉકેલ્યા પછી ભેદ નીર-ક્ષીર કેરાં,
જીવણ! એકે મોતી ચરી ના શકાયું!

ડૂમાનાં વહાણો રહ્યાં લાંગરેલાં,
અને આંખમાં જળ ભરી ના શકાયું!

ધપ્યા એ રીતે કંઈ તમારા ભણી કે,
પછી સાવ પાછું ફરી ના શકાયું!

– હર્ષા દવે

આમ તો બધા જ શેર સંતર્પક થયા છે પણ નીર-ક્ષીર અને ડૂમાનાં વહાણોવાળા શેર તો અફલાતૂન થયા છે. નીર અને ક્ષીરનો ભેદ એકવાર જાણી લેવાય તો પછી ચરવાની ઇચ્છા જ ક્યાંથી રહે, ભલે ને સામે મોતી કેમ ન હોય? દુનિયામાં સારું શું છે ને નરસું શું છે એ સમજ પડી જાય એ ઘડી જીવ માટે જીવન આકરું થઈ પડવાની ઘડી છે. સચ્ચાઈની મુઠ્ઠી જ્યાં સુધી બંધ રહેલી છે, ત્યાં સુધી જ જીવવામાં મજા છે…

Comments (2)

જનારા વિહંગમે…..- રઘુવીર ચૌધરી

આ દર્દ મૌનમાં જ છવાતું ભલે હવે,
મેં તો કહ્યું હતું મને, ને સાંભળ્યું તમે.

આ સાંજની હવાને યાદ સૌમ્ય ઉદાસી,
ચાલી ગયા એ સંગ સમયની, ઊભા અમે.

મેં મિત્રને જુદા ગણીને ઓળખ્યા નથી,
જોયું કે એમને જ અજાણ્યા થવું ગમે.

ભૂલી જવાય તોય ગુમાવાનું કંઈ નથી,
એ ભૂતકાળ તો જગતમાં સર્વદા ભમે.

મેં તો વિદાયનો જ અનુભવ સદા કર્યો,
ખોલી બતાવ્યું આભ જનારા વિહંગમે.

– રઘુવીર ચૌધરી

maturity સ્વયંસ્પષ્ટ છે !!

Comments (5)