દિવસો જુદાઇના જાય છે, એ જશે જરૂર મિલન સુધી,
મને હાથ ઝાલીને લઇ જશે, હવે શત્રુઓ જ સ્વજન સુધી.
ગની દહીંવાલા

લયસ્તરો બ્લોગનું આ નવું સ્વરૂપ છે. આ બ્લોગને  વધારે સારી રીતે માણી શકો એ માટે આ નિર્દેશિકા જોઈ જવાનું ચૂકશો નહીં.

Archive for લગ્નગીત

લગ્નગીત

લગ્નગીત શ્રેણીમાંના બધા પોસ્ટ (કક્કાવાર), સંપૂર્ણ પોસ્ટ માટે ક્લીક કરો.




સપ્તપદી વિશેષ: પદ ૮: છોરો કે’દાડાનું ‘પૈણું પૈણું’ કરતો’તો…

…તો મિત્રો, આજે અમે અમારી બાંધી મુઠ્ઠી આ ગીતની સાથે જ ખોલીએ છીએ… એ પણ લગ્નના થોડા સજીવ ચિત્રો સાથે !

PB083194

ધવલ કે’દાડાનું ‘પૈણું પૈણું’ કરતો’તો,
પેલી મોનલની આગળ-પાછળ ભમતો’તો,
લોસ એંજેલસની શેરીમાં અટવાતો’તો,
એટલાન્ટા ને એલ.એ.ની વચ્ચે રખડતો’તો,
Every weekend એ પ્લેનમાં ઉડતો’તો,
ધવલ કે’દાડાનું ‘પૈણું પૈણું’ કરતો’તો…
મોનલ કે’દાડાનું ‘પૈણું પૈણું’ કરતી’તી… 🙂

*

બંને જણા કે’દાડાનું ‘પૈણું પૈણું’ જ કરતા હતા એટલે આ ગીત એમને માટે એકદમ યોગ્ય છે!

[audio:http://urmisaagar.com/saagar/audio/lagngeet/Chori-Kedada-Nu.mp3]

(વરપક્ષ તરફથી)

છોડી કે’દાડાનું ‘પૈણું પૈણું’ કરતી’તી,
અમારી ભાગોળે આવી ભમતી’તી,
અમારી શેરીઓમાં અટવાતી’તી,
તને પરણવાની ઘણી હોંશ રે આટલું સુણી લેજે !

મારા ભઈલાને ભાવતા ભોજન જો’શે,
એને નીત નવી વાનગી ખવડાવવી પડશે,
અલી, આટલી આવડત રાખજે, આટલું સુણી લેજે !

છોડી કે’દાડાનું ‘પૈણું પૈણું’ કરતી’તી,
અમારી ભાગોળે આવી ભમતી’તી.

(કન્યાપક્ષ તરફથી)

જમાઈ કે’દાડાનું ‘પૈણું પૈણું’ કરતા’તા,
મારી ભાગોળે આવી ભમતા’તા,
મારી શેરીઓમાં અટવાતા’તા,
તમને પરણવાની ઘણી હોંશ રે આટલું સુણી લેજો !

મારી બેનીને રે’વા મોટા બંગલા જો’શે,
એને ફરવા નીત નવી ગાડી જો’શે,
એને પે’રવા નીત નવી સાડી જો’શે,
તમે આટલી ત્રેવડ રાખજો આટલું સુણી લેજો !

(વરપક્ષ તરફથી)

છોડી કે’દાડાનું ‘પૈણું પૈણું’ કરતી’તી,
અમારી ભાગોળે આવી ભમતી’તી,
અમારી શેરીઓમાં અટવાતી’તી,
તને પરણવાની ઘણી હોંશ રે આટલું સુણી લેજે.

તારે સાસુની ચાકરી કરવી પડશે,
એનાં પડ્યાં બોલ તારે ઝીલવા પડશે,
તારે સસરાજીને માનપાન આપવા પડશે,
અલી, આટલો વિવેક રાખજે, આટલું સુણી લેજે !

(કન્યાપક્ષ તરફથી)

જમાઈ કે’દાડાનું ‘પૈણું પૈણું’ કરતા’તા,
મારી બેનીનાં કોડ પૂરા કરવા પડશે,
એને ફરવા ફોરેન લઈ જાવી પડશે,
એને ઓછુ જરા ના આવે એટલું જોતા જાજો.

જમાઈ કે’દાડાનું ‘પૈણું પૈણું’ કરતા’તા…
છોડી કે’દાડાનું ‘પૈણું પૈણું’ કરતી’તી…

*

આ સાથે જ માણીએ એમનાં લગ્નનાં બીજા થોડા ફોટાઓ… જે ખાસ તમારા માટે તાત્કાલિક પાડીને (રીશેપ્શન માણ્યા પહેલાં જ) મૂકીએ છીએ… આપણાં ઘરનાં જ ફોટોગ્રાફર વિવેકનાં કેમેરાની નજરે…!

*

PB073149

PB083166

PB083200

PB083210 crop

(લયસ્તરો ટીમ -વિવેક, ધવલ, મોના-સાથે નવેલી દુલ્હન-મોનલ)

*

dhaval & monal
(… and they lived happily ever after !! )

*

અમારા વહાલા મિત્રો ધવલ-મોનલનાં લગ્ન-પ્રસંગ નિમિત્તે અહીં ઉજવાયેલા સપ્તપદી વિશેષ (જે આ આઠમી પોષ્ટની સાથે અષ્ટપદી વિશેષ થઈ ગયો છે!), ઊર્મિસાગર.કૉમ પર ઉજવાયેલાં ફટાણાં-સ્પેશ્યલ અને ટહુકો પર ઉજવાયેલાં લગ્નગીત-સ્પેશ્યલ અવસરમાં શામિલ થઈ આ અવસરને વધુ ધવલ કરવા બદલ આપ સૌ મિત્રોનો અંતરની ઊર્મિથી ખૂબ ખૂબ આભાર…!

(લગ્નની વિધિની જાણકારી માટે ગુર્જરી.નેટનો, ચિત્રો માટે નૈનેશ જોશીનો અને ઓડિયો માટે ખાસ નીરજ શાહનો અને જયશ્રીનો આભાર…)

Comments (39)

સપ્તપદી વિશેષ: પદ ૭: આજ વર-કન્યાનાં લગનની વધામણી

જેના માટે ‘લયસ્તરો’ના આંગણે સાત દિ’થી શહેનાઈ ગૂંજી રહી છે અને લગ્નગીતોના માંડવડાં બંધાઈ રહ્યાં છે, એ વહાલસોયા દોસ્તના આજે લગ્ન છે ત્યારે દુલ્હા-દુલ્હનને અમારા અને તમારા તરફથી મબલખ અભિનંદન અને લાખ લાખ શુભકામનાઓ.  સફળ, પ્રેમાળ અને પ્રસન્ન દાંપત્યજીવન માટેની અગણિત શુભેચ્છાઓ સાથે આ નવલા વરરાજા અને એની નવલી વરરાણીને આજે વધાવીએ… (અને હા, કાલે જ અમે ખોલીશું… અમારી બાંધી મુઠ્ઠી! )

M1

(ચિત્ર : નૈનેશ જોશી)

[audio:http://urmisaagar.com/saagar/audio/lagngeet/Vadhamani.mp3]

વધામણી… વધામણી… આજ વર-કન્યાનાં લગનની વધામણી.

આંગણ રૂડાં સાથિયા પુરાવ્યા, રાજ રંગીલા હો રાજ રંગીલા.
એજી દ્વારે દ્વારે તોરણિયા બંધાવ્યા, રાજ રંગીલા હો રાજ રંગીલા.
વિવાહ કેરો શુભ દિન આયો, રાજ રંગીલા હો રાજ રંગીલા.
વધામણી… વધામણી… આજ વર-કન્યાનાં લગનની વધામણી.

મહેલુંમાં માંડવા રોપાવ્યા, રાજ રંગીલા હો રાજ રંગીલા.
કુમકુમને ફુલડે વધાવ્યા,રાજ રંગીલા હો રાજ રંગીલા.
સૌના તનમનમાં આનંદ છાયો, રાજ રંગીલા હો રાજ રંગીલા.
વધામણી… વધામણી… આજ વર-કન્યાનાં લગનની વધામણી.

ઢોલીડે ઢોલને ગજાવ્યા, રાજ રંગીલા હો રાજ રંગીલા.
ડેલી માથે દિવડા પ્રગટાવ્યા, રાજ રંગીલા હો રાજ રંગીલા.
વર વહુને મોતીડે વધાવ્યાં, રાજ રંગીલા હો રાજ રંગીલા.
વધામણી… વધામણી… આજ વર-કન્યાનાં લગનની વધામણી.

પ્રભુતામાં પગલાં પથરાયાં, રાજ રંગીલા હો રાજ રંગીલા.
વરવહુ આજે બંધનમાં બંધાયા, રાજ રંગીલા હો રાજ રંગીલા.
હૈયાનાં તારને મિલાવ્યા, રાજ રંગીલા હો રાજ રંગીલા.
વધામણી… વધામણી… આજ વર-કન્યાનાં લગનની વધામણી.

*

કંસાર ખવડાવવાની વિધિ પછી હવે આશીર્વાદ…. સાળો-સાળી પગરખાંના રૂપિયા ઉઘરાવે.. અને કન્યાવિદાયની કરુણ ઘડી આવે… છેલ્લે સાસરે આવેલી નવવધૂને આવકારવાની વિધિ થાય, જેમાં ગૃહપ્રવેશ પહેલાં દિયર-નણંદો ઘરના દ્વાર બંધ કરી દઈ ભાઈ પાસે ગૃહપ્રવેશ માટે રૂપિયાની માંગણી કરે (અને કઢાવેય ખરા!)… ત્યારબાદ મીંઢળ છોડવાની, છેડાછેડી છોડવાની અને કંકુપાણી ભરેલા પાત્રમાંથી સિક્કા શોધવાની વિધિઓ થાય… પછી શું થાય એ તો હવે દુલ્હા-દુલ્હન જ જાણે!

Comments (9)

સપ્તપદી વિશેષ: પદ ૬: લાડો લાડી જમે રે કંસાર

M8

(ચિત્ર : નૈનેશ જોશી)

[audio:http://urmisaagar.com/saagar/audio/lagngeet/Lado-Ladi-Jame-Re-Kansar.mp3]

લાડો લાડી જમે રે કંસાર, કંસાર કેવો ગળ્યો લાગે રે
લાડો લાડી જમે રે કંસાર, કંસાર કેવો ગળ્યો લાગે રે

નાખે મહીં ઘી કેરી ધાર, સંસાર પાયો ગળ્યો લાગે રે
લાડો લાડી જમે રે કંસાર, કંસાર કેવો ગળ્યો લાગે રે

સાસુજી શુભ સજી શણગાર, પીરસવાને આવિયાં રે
ભીની વડી સાકર તૈયાર, ઝારી ભરીને લાવિયાં રે
પીરસતાં મન મલકાય, આનંદ અંગ અંગમાં રે
ભેગા બેસી જમે વરકન્યાય અધિક ઊંચા રંગમાં રે
પાસે બેઠી સૈયરો બે-ચાર તપાસ રાખે તે તણી રે
રત્ને જડ્યો બાજોઠ વિશાળ મૂકે છે મુખ આગળ રે
લાડો લાડી જમે રે કંસાર, આનંદ આજ અતિઘણો રે

લાડો લાડી જમે રે કંસાર, કંસાર કેવો ગળ્યો લાગે રે
લાડો લાડી જમે રે કંસાર, કંસાર કેવો ગળ્યો લાગે રે

*

જાનૈયાઓ તો ક્યારના ભોજન માટે ગોઠવાઈ ગયા છે પરંતુ માંડવામાં થોડીઘણી વિધિ તો હજીબાકી છે.  જેમ કે વરકન્યા એકબીજાનું મ્હોં મીઠું કરાવતા હોય… લગ્નના દિવસે વર અને વધૂ ઉપવાસ કરે (મોટાભાગના કિસ્સામાં માત્ર વધૂ) એવો રિવાજ છે.. આ ઉપવાસના પારણાં કંસાર વડે થાય અને કંસારની મીઠાશ સંસારમાં ઉતરે એવી આશા સેવાય…

Comments (7)

સપ્તપદી વિશેષ: પદ ૫: પહેલું પહેલું મંગળિયું વરતાય રે

M9

(ચિત્ર : નૈનેશ જોશી)

[audio:http://urmisaagar.com/saagar/audio/lagngeet/Pahelu-Pahelu.mp3]

પહેલું પહેલું મંગળિયું વરતાય રે,
પહેલે મંગળ ગાયોનાં દાન દેવાય રે,
અગ્નિદેવીની સાક્ષીએ ફેરા ફરાય રે,
સૌને હૈયે આનંદ અતિ ઉભરાય રે.

બીજું બીજું મંગળિયું વરતાય રે,
બીજે મંગળ રૂપાંનાં દાન દેવાય રે,
માંડવડામાં મંગળગીતો ગવાય રે,
શુભદિન આજે શુકનનો કહેવાય રે.

અગ્નિદેવીની સાક્ષીએ ફેરા ફરાય રે
સૌને હૈયે આનંદ અતિ ઊભરાય રે

ત્રીજું ત્રીજું મંગળિયું વરતાય રે,
ત્રીજે મંગળ સોનાંનાં દાન દેવાય રે,
ફૂલડાં કેરી ફોરમ બધે પ્રસરાય રે,
બન્ને પક્ષે આનંદ અતિ ઉભરાય રે.

ચોથું ચોથું મંગળિયું વરતાય રે,
ચોથે મંગળ કન્યાનાં દાન દેવાય રે,
અગ્નિદેવીની સાક્ષીએ ફેરા ફરાય રે,
માંડવડામાં મંગળગીતો ગવાય રે…

Satapadi

*

હસ્તમેળાપ પછી મંગળસૂત્ર, સિંદૂર અને મંગળફેરા… અને પછી સપ્તપદી…

વર કન્યાને સાહચર્ય અને સૌભાગ્યના પ્રતીક સમું મંગળસૂત્ર પહેરાવે, સેંથીમાં સિંદૂર પૂરે પછી મંગળફેરા ફરાય. આમ તો આપણે બધા જ ચાર મંગળફેરાનો મતલબ જાણીએ છીએ. ચાર ફેરા એટલે કે લગ્નજીવનનાં પુરુષાર્થનાં ફેરા: ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ.  ત્રણ ફેરામાં પુરુષ આગળ રહે અને ચોથા ફેરામાં સ્ત્રી આગળ થાય.  મતલબ કે ધર્મ, અર્થ અને કામમાં પુરુષનું વર્ચસ્વ હોય, પરંતુ જ્યારે મોક્ષની વાત આવે ત્યારે એ સ્ત્રીના નેતૃત્વ વગર શક્ય નથી. મંગળફેરા બાદ સપ્તપદી આવે છે જેમાં વર-કન્યા ચોખાની સાત ઢગલીઓ ફોડી અરસપરસ સાત પ્રતિજ્ઞાઓ લે છે અને એકબીજાને વફાદારી અને સાહચર્યનું વચન આપે છે.  પછી ગોરબાપા મંગલાષ્ટક બોલી નવદંપતિને આશીર્વાદ આપીને લગ્નની ધાર્મિક વિધિ પૂરી થયાનું એલાન કરે છે. મંગલાષ્ટકના આઠ અષ્ટકો દ્વારા નવદંપતિનું દાંપત્ય જીવન સરળ, સફળ અને પ્રસન્ન નીવડે એવી મંગળ કામનાઓ કરવામાં આવે છે.

*

इष एकपदी भव । (તું પહેલું પગલું અન્નને માટે ભર.)

उर्झे द्विपदी भव । (તું બીજું પગલું બળને માટે ભર)

रायस्पोषाय त्रिपदी भव । (તું ત્રીજું પગલું સંપત્તિને માટે ભર)

मायोभव्याय चतुष्पदी भव । (તું ચોથું પગલું સુખચેનને માટે ભર)

प्रजाभ्यः पंचपदी भव । (તું પાંચમું પગલું સંતતિને માટે ભર)

ऋतुभ्य: षट्पदी भव । (તું છઠ્ઠું પગલું ઋતુઓને માટે ભર)

सखा सप्तपदी भव । (સાતમું પગલું  ભરીને તું મારી મિત્ર થા)

– લગ્નમંગલ, આશ્વાલયન ગૃહ્યસૂત્ર

Comments (9)

સપ્તપદી વિશેષ: પદ ૪: હાથ કન્યાનો હેતે ઝાલો વરરાજા

M2

(ચિત્ર : નૈનેશ જોશી)

[audio:http://urmisaagar.com/saagar/audio/lagngeet/Hath-Kanya-No.mp3]

હાથ કન્યાનો હેતે ઝાલો વરરાજા
ઉત્તમકુળની છે કન્યા વરરાજા… હાથ o

દીકરી ઉછેરી રૂડી રીતે વરરાજા,
શિખામણ ભેળી આપી સાથે વરરાજ… હાથ o

વિયોગ વેઠ્યો નથી કદીયે વરરાજા
આજ વિયોગ અમને સાલે વરરાજા… હાથ o

સંપી રહેજો સંસારે શાણા વરકન્યા !
સુખદુ:ખમાં ભાગ લેજો વ્હાલા વરકન્યા… હાથ o

અમ ઘરની શોભા તમને સોંપી વરરાજા,
અમ ઘરનું મૂલ તમને સોંપ્યું વરરાજા… હાથ o

ઈંદ્ર-ઈંદ્રાણી જેવા શોભો વરકન્યા,
રાધા ને કૃષ્ણ જેવા દીપો વરકન્યા… હાથ o

*

જાન પ્રસ્થાન પછી વરની પોંખણી… વરમાળા પહેરાવ્યા બાદ હસ્તમેળાપ… છેડાછેડી બંધાય…

માંડવામાં વરરાજાની પધરામણી પછી ગોરબાપા એની પાસે થોડી પૂજા વગેરે કરાવે અને કન્યાની પધારમણી થાય એ પહેલાં એમની વચ્ચે એક પડદો ગોઠવી દેવામાં આવે. (ત્યાં સુધીમાં વરરાજાનાં પગરખાં તો ઉપડી જ ગયા હોય!)  ‘કન્યા પધરાવો સાવધાન’ નો મંત્રોચ્ચાર થાય, કન્યાની  પધરામણી થાય અને પડદાની નીચેથી વરના હાથમાં કન્યાનો હાથ મૂકવામાં આવે.  હસ્તમેળાપ -પાણિગ્રહણ- એ લગ્નવિધિનું મુખ્ય અંગ છે. કેમકે ખરી રીતે તો એ હૈયા-મેળાપ જ હોય છે.  હસ્તમેળાપની વિધિ પૂરી થાય એટલે થાળી-વેલણના નાદ સાથે વરકન્યાની વચ્ચેથી પડદો ખસેડી લેવામાં આવે, ત્યારે જ વરરાજા કન્યાનાં મુખારવિંદનાં પ્રથમવાર દર્શન કરે છે.  (જો કે હવે તો એ વાત ભાગ્યે જ બને છે) ત્યારબાદ એકબીજાને ફૂલોનો હાર પહેરાવી વરકન્યા એકબીજાનું સ્વાગત કરે છે, પરંતુ ગોરબાપા તો સૂતરની એક જ આંટી બંનેના ગળામાં પહેરાવે છે અને આમ સૂતરના તાંતણે બે હૈયાને એક કરે છે.  અને વરરાજાની બહેન દ્વારા છેડાછેડી બંધાય છે…

Comments (4)

સપ્તપદી વિશેષ: પદ ૩: કેસરિયો જાન લાવ્યો જાન લાવ્યો રે

M11

(ચિત્ર : નૈનેશ જોશી)

[audio:http://urmisaagar.com/saagar/audio/lagngeet/KesariyoJaanLaavyo.mp3]

કેસરિયો જાન લાવ્યો જાન લાવ્યો રે…
કેસરિયો જાન લાવ્યો જાન લાવ્યો રે…

જાનમાં તો આવ્યા મુનશી, માંડવે મૂકાવો ખુરશી,
કેસરિયો જાન લાવ્યો જાન લાવ્યો રે.

જાનમાં તો આવ્યા મોટા, જળ ભરી લાવો લોટા.
કેસરિયો જાન લાવ્યો જાન લાવ્યો રે.

જાનણીએ પે’ર્યા અમ્મર, માંડવામાં નથી ઝુમ્મર,
કેસરિયો જાન લાવ્યો જાન લાવ્યો રે.

જાનમાં તો આવ્યા પારસી, માંડવે મૂકાવો આરસી,
કેસરિયો જાન લાવ્યો જાન લાવ્યો રે.

જાનમાં તો આવ્યા સિધ્ધી, સિધ્ધી દેખી વેવણ બીધી,
કેસરિયો જાન લાવ્યો જાન લાવ્યો રે.

જાનમાં તો આવ્યા ગોરા, વેવણ તમે લાવો તોરા,
કેસરિયો જાન લાવ્યો જાન લાવ્યો રે.

*

માંડવે જાન આવે ત્યારે ગવાતું ફટાણું*… આ ફટાણું મેં એટલું બધું સાંભળ્યું છે કે ન પૂછો વાત. વળી, વરપક્ષ તરફથી આ ફટાણું ગવાય ત્યારે એનો જવાબ આપતું એક ફટાણું કન્યાપક્ષ તરફથી તરત જ ગૂંજી ઊઠે…

આવી શું જાન લાવ્યા, જાન લાવ્યા રે…
આવી શું જાન લાવ્યા, જાન લાવ્યા રે…

માંડવામાં મૂકી ખુરશી, જાનમાં તો નથી મુનશી,
આવી શું જાન લાવ્યા, જાન લાવ્યા રે.

માંડવામાં મૂક્યા લોટા, જાનમાં તો નથી મોટા,
આવી શું જાન લાવ્યા, જાન લાવ્યા રે.

માંડવામાં મૂક્યા તકિયા, જાનમાં તો નથી શેઠિયા,
આવી શું જાન લાવ્યા, જાન લાવ્યા રે.

માંડવામાં મૂકી આરસી, જાનમાં તો નથી પારસી,
આવી શું જાન લાવ્યા, જાન લાવ્યા રે.

*

હવે થશે જાન પ્રસ્થાન… (ત્યારે વરરાજાએ કોઈ હઠ કરી હોય કે ના કરી હોય તોયે એની હઠના ગીતો તો ગવાય જ)… પછી વર ઘોડે ચડે. વરઘોડો એટલે ઈન્દ્રિયોના ઘોડાને અંકુશમાં રાખવા માટેની ચેતવણીનું પ્રથમ પગલું.  પછી માંડવે આવેલાં વરને કન્યાની માતા પોંખવા આવે.  આ વિધિમાં લાકડાનાં બનાવેલા નાના રવઈ, મુશળ, ઘુંસરી અને તરાકથી સાસુ વરરાજાને પોંખેં છે.  રવઈ જીવનને પ્રેમમય બનાવવા માટે મનના તરંગોને વલોવીને મંથન કરીને પ્રેમનું દોહન કરવાનું શીખવે છે.  મુશળ વાસનાઓને ખાંડી નાંખી પ્રેમ પ્રગટાવવાનું શીખવે છે. ઘુંસરી પતિ-પત્નિને શીલ અને સંયમમાં સમાંતર ચાલી જીવન રથને સહકાર અને પ્રેમથી ખેંચી સુખી થવા પ્રેરે છે. તરાક સૂચવે છે કે રેંટિયા જેવા લગ્નજીવનમાં  પતિ-પત્નીરૂપી બે ચક્રો મળીને પ્રેમની દોરી વડે આ તરાક(ચાક)ને બંધાયેલા અને ફરતા રાખે તો જ સ્નેહરૂપી સૂતર નીકળશે.  આમ પોંખવા આવનાર સાસુ વરને માંયરામાં આવતા પહેલા જ સાવધાન કરે છે. અને એનો જવાબ વરરાજા સંપુટને તોડીને આપે છે. સંપૂટ તોડવાની વિધિ દ્વારા વરરાજા સાસુજીને કહે છે કે તમારી ચેતવણી હું સમજ્યો છું પણ મારા એકલાની આશા, ઇચ્છા, અરમાનો પર હું હવે નહિ ચાલું.  એનો અહીં ભાંગીને ભૂક્કો કરૂં છું.  હવેથી અમારા બંનેની આશા, ઇચ્છા અને અરમાનો એક હશે તે પ્રમાણે જ જીવન યાત્રા કરીશું.  આ વિધિમાં સાસુજી દ્વારા જમાઈરાજાનું નાક ખેંચવાની રસમ પણ ખૂબ જ મજાની અને મસ્તીભરી હોય છે.

અને ફટાણાંની લલકાર તો જાન માંડવે આવી ગઈ હોય ત્યારથી જ બંને પક્ષે ચાલુ થઈ ગઈ હોય… ક્યારેક તો બંને પક્ષે રાડો પાડી પાડીને એકબીજાને માટે એવી જોશીલી ને હોંશીલી રીતે ફટાણાં ગવાતા હોય છે કે સાંભળતું કોણ હશે અને સંભળાતું શું હશે- એ જ સવાલ થાય…!

* ફટાણાં એટલે લગ્નમાં ગવાતાં વ્યંગગીતો… લગ્ન એ કદાચ એક જ એવો પ્રસંગ હશે કે જેમાં વર-કન્યા બંને પક્ષો  એકબીજાને અને થનારાં સગાસંબંધીઓને એમના નામસહિત અપમાનજનક શબ્દો ફટાણાંમાં બિંદાસ્ત રીતે કહી શકે છે, અને એ પણ કોઈનેય ખોટું લાગશે કે કેમ- એવા ડર વિના ! 🙂

Comments (6)

સપ્તપદી વિશેષ: પદ ૨: કન્યા છે કાંઈ માણેકડું ને વર મોતીનો દાણો રે

M6

(ચિત્ર : નૈનેશ જોશી)

[audio:http://urmisaagar.com/saagar/audio/lagngeet/Kanya-Chhe.mp3]

કન્યા છે કાંઈ માણેકડું ને વર મોતીનો દાણો રે,
કન્યા કાગળ મોકલે તમે રાયવર વ્હેલા આવો ને…

કન્યા છે કંઈ માણેકડું ને વર મોતીનો દાણો રે
કન્યા કાગળ મોકલે, તમે રાયવર વહેલાં આવો રે..

હું કેમ આવું? મારા દાદાજી રીસાણા રે,
તમારા દાદાને પાઘડી પહેરામણી, રાયવર વહેલાં આવો ને…
કન્યા છે કંઈ માણેકડું ને વર મોતીનો દાણો રે

હું કેમ આવું? મારા પિતાજી રીસાણા રે,
તમારા પિતાને ખેસની પહેરામણી, રાયવર વહેલાં આવો ને…
કન્યા છે કંઈ માણેકડું ને વર મોતીનો દાણો રે.

હું કેમ આવું? મારા માતાજી રીસાણા રે,
તમારી માતાને સેલાની પહેરામણી, રાયવર વહેલાં આવો ને…
કન્યા છે કંઈ માણેકડું ને વર મોતીનો દાણો રે.

હું કેમ આવું? મારા બેનીબા રીસાણા રે,
તમારી બેની ને સોળે શણગાર, તમે રાયવર વહેલાં આવો ને…
કન્યા છે કંઈ માણેકડું ને વર મોતીનો દાણો રે.

હું કેમ આવું? મારા વિરાજી રીસાણા રે,
તમારા વિરાને સૂટની પહેરામણી, રાયવર વહેલાં આવો ને…
કન્યા છે કંઈ માણેકડું ને વર મોતીનો દાણો રે.
કન્યા કાગળ મોકલે, તમે રાયવર વહેલાં આવો ને…

*

ગણેશજીની સ્થાપના, કુળદેવીને આમંત્રણ અને માણેકથંભને રોપ્યા બાદ… ચાક વધાવવાની વિધિ થાય… પીઠી ચોળવાની વિધિ થાય… મોસાળા પૂજાય… એનાંયે ગીતો ગવાય.

હવે તો પોતાના જ લગ્નમાં વર-કન્યાએ પોતે જ કેટલી બધી તૈયારી કરવી પડતી હોય છે…! (અનુભવે સમજાયેલું સત્ય!)  પહેલાં તો બધું જ વડીલો કરી લેતા… વળી કન્યાને તો લગ્નનાં થોડા દિવસો પહેલાંથી જ ઘરનું કામ કરવાની લાડથી મનાઈ કરવામાં આવતી… અને ત્યારે કદાચ કન્યાની અધીરાઈને આવા ગીતોએ જ વાચા આપી હશે. અત્યારે તો હવે……. 🙂

Comments (6)

સપ્તપદી વિશેષ: પદ ૧: આજ વગડાવો વગડાવો રૂડાં શરણાયું ને ઢોલ

‘લયસ્તરો’ પર સામાન્ય રીતે પ્રશિસ્ત કવિતાઓ જ મૂકવાનો અમારો ઉપક્રમ રહ્યો છે. પણ મિત્રો, ક્યારેક સાવ અલગ ચીલો ચાતરવાની મજા પણ શું અનોખી નથી હોતી?!  પ્રવાહથી વેગળાં થઈને તરવાનો નિજાનંદ પણ સાવ નોખો જ હોય છે ને… એક ખાસ પ્રસંગના અન્વયે અમે આજથી સાત દિવસ સુધી લયસ્તરો પર જાણીતા ને માણીતા લગ્નગીતો સંગીત સાથે પીરસવાનાં છીએ.  પણ રહો… આ ખાસ પ્રસંગ કયો છે, એવું અત્યારે કોઈ પૂછશો મા… એ તો સમય આવ્યે અમે જ આ બાંધી મુઠ્ઠી ખોલવાનાં… (જેમને ખબર છે તેમને તેમના હાથ પર કંટ્રોલ કરવા વિનંતી… ) 🙂

સાત દિવસમાં સાત લગ્નગીતોનો અનૂઠો રસથાળ લઈને અમે આપ સહુ જાનૈયાઓનું સ્વાગત કરવા આવ્યા છીએ.  અત્યારે આ વાંચી રહ્યા છો એનો મતલબ કે તમે પણ જાનમાં આવી જ ગયા છો… તમારાં સ્વાગતમાં જો કંઈ ઉણપ રહી જાય તો માઠું જરાયે ના લગાડશો…!

– ઊર્મિ-વિવેક

*

સપ્તપદી વિશેષ સપ્તાહનાં મંગલ અવસરનાં આ પ્રથમ દિવસે લગ્નનો જબરદસ્ત ઢોલ વગાડીએ…

M5

(ચિત્ર : નૈનેશ જોશી)

[audio:http://urmisaagar.com/saagar/audio/lagngeet/AajVagdavo.mp3]

આજ વગડાવો વગડાવો રૂડાં શરણાયું ને ઢોલ
હે શરણાયું ને ઢોલ નગારા, શરણાયું ને ઢોલ.

આજ અજવાળી અજવાળી રૂડી રાતડી રે,
સખી, રઢિયાળી રઢિયાળી કહો વાતડી રે;
મને આંખડીમાં દીધાં ખુલ્લા જન્મોનાં કોડ,
વગડાવો વગડાવો રૂડાં શરણાયું ને ઢોલ… આજ o

આજ નાચે રે ઉમંગ અંગ અંગમાં રે.
હું કે ‘દી રંગાણી એના રંગમાં રે..
હું તો બંધાણી સખી એની નજર્યું ને દોર..
વગડાવો વગડાવો રૂડાં શરણાયું ને ઢોલ… આજ o

*

લગ્નગીત એ લોકગીતનો જ એક પ્રકાર છે. સ્થળ-સંજોગ, દેશ-વેશ અને વ્યક્તિ-સમાજ પ્રમાણે આ લોકગીતોની નવી નવી આવૃત્તિ સદા આવ્યા જ કરતી હોય છે.  લગ્ન એટલે માનવજીવનનો સૌથી મોંઘેરો અને માંગલિક અવસર…  માત્ર બે વિજાતિય દેહનું જોડાણ નહીં, પરંતુ બે દેહ દ્વારા બે મન-હૃદયને એક કરવાની વિધિ અને એમનાં એક થવાનો આનંદ-મંગલ અવસર.  આપણે ત્યાં લગ્નની લગભગ બધી વિધિઓનાં ગીતો ગવાતાં હોય છે.  વચ્ચેનાં ગાળામાં પહેલા જેવા પરંપરાગત ગીતો એટલા બધા સાંભળવા મળતાં ન્હોતા. પરંતુ હવે તો લગ્નગીતો ગાવાવાળાનાં ખાસ ગ્રુપને જ બોલાવી લેવામાં આવે છે.  કમસે કમ આવી રીતે પણ હવે થોડા પરંપરાગત ગીતો સાંભળવા તો મળી જાય છે.  અમારે ત્યાં હજીયે લગ્નનાં બે-ત્રણ દિવસ પહેલાં લગ્નગીત ગાવાનો કાર્યક્રમ રાખી શેરીની, ફળિયાની કે ગામની ઘણી સ્ત્રીઓને ગીતો ગાવા ને ઝીલવા માટે ખાસ બોલાવવામાં આવે.  ત્યારે જ મહેંદી પણ મૂકાય જાય.  કલાક બે-કલાક સાથે બેસીને ગીતો ગાયા બાદ છોકરા કે છોકરીની ફોઈ-કાકીઓ તરફથી આવનાર દરેક સ્ત્રીઓને એક એક વાસણ મિઠાઈ (હવે ચોકલેટ!) સાથે વહેંચવામાં આવે.  (નોંધ: ડિપ્રેસ ઈકોનોમીને લીધે વાસણ વહેંચવાની પ્રથા અહીં બંધ રાખવામાં આવી છે!)

લગ્નની વિધિમાં સૌ પ્રથમ ગણેજીની સ્થાપના કરવામાં આવે, વરકન્યાનાં કુળદેવીઓને આમંત્રણ અપાય, માણેકથંભ રોપાય અને આ બધી વિધિઓનાં ગીતોય ગવાય…….

આ જ શુભ પ્રસંગે ‘ગાગરમાં સાગર’ પર પણ ઉજવાઈ રહ્યું છે, ફટાણાં-સ્પેશ્યલ અને ‘ટહુકો’ ઉપર લગ્નગીત-સ્પેશ્યલ !

Comments (8)

સપ્તપદી – રમણીક અગ્રાવત

M7
.                    (ચિત્ર સૌજન્ય: નૈનેશ જોશી)

*

સામાજિક કારણોસર આવતા અઠવાડિયે અમેરિકાની ટૂંકી મુલાકાતે જઈ રહ્યો હોવાથી આવનાર પખવાડિયામાં આપના પ્રતિભાવોનો પ્રત્યુત્તર કદાચ ન આપી શકાય એ માટે ક્ષમા પ્રાર્થું છું.

-વિવેક

*

જળ લઈ હથેળીમાં
ખળખળતાં નિત્ય વહેવાનું
જળસાક્ષીએ લીલું પ્રણ લઈએ.

આ અગ્નિ છે મધ્યસ્થ
કરશું ને ઠારશું બનતું
અગ્નિસાક્ષીએ સંતપ્ત પ્રણ લઈએ.

ધરજે હળવે હળવે પગ
ધરતીખોળે સાથોસાથ ડગ માંડવાનું
અડગ પ્રણ લઈએ.

ફરફરતી લટ તારી મને બાંધે
નહીં થવા દઈએ સખ્ય વાયવીય કદીય
વાયુસાક્ષીએ અફર પ્રણ લઈએ.

હોય બધે પણ દેખાય નહીં ક્યાંય
અવકાશસમ પ્રણયમત્ત રહીશું
…પ્રણ લઈએ.

ફૂલગજરા, વેણીમાં મરકતી સેવંતી
ગુલાબ માળા, વરસતી પાંખડીઓ :
સૌરભસાક્ષીએ
નિર્મળતા જીરવવાનું પ્રણ લઈએ.

સ્વજન, સ્નેહીઓ, ગુરુજનો
તમારી સાક્ષીએ સોંપાઈએ પરસ્પરને
ઊજવશું ઐક્ય
પ્રણપૂર્વક પ્રણયપથ લઈએ.

– રમણીક અગ્રાવત

લયસ્તરો પર આવતીકાલથી એક નવી જ ‘ફ્લેવર’ના કાવ્યોનો રસથાળ એક વિશેષ પ્રસંગ નિમિત્તે પીરસાનાર છે એની પૂર્વતૈયારીરૂપે રમણીક અગ્રાવતની આ કવિતા…

‘અવસર આવ્યા આંગણે’  – આ કાવ્ય સંગ્રહમાંથી લોકગીતના ઢાળે ચાલતું આ લગ્નગીત સાભાર લીધું છે.  કવિએ એમના પુત્ર-પુત્રવધૂના લગ્ન નિમિત્તે લગ્નના ભાતીગળ પાસાંઓને આવરી લેતાં લોકબોલીમાં લખેલા લગ્નગીતોનો આ વિશિષ્ટ સંપુટ છે જેમાં કંકોતરી, નોતરું, વડી-પાપડ, પ્રભાતિયું, સાંજી, વધામણી, ગણેશસ્થાપન, માણેકસ્થંભ, મામેરું, અંઘોળ, ઉકરડી, વરઘોડો, અણવર, પોંખણું, કન્યાવિદાય જેવા તમામ પાસાંઓ પરની ગીતરચનાઓ સમાવિષ્ટ છે. દરેક પ્રસંગને અનુરૂપ રેખાચિત્રો અને દરેક પ્રસંગની લાક્ષણિક્તાઓનો ટૂંકો આલેખ પણ અહીં સામેલ છે. ટૂંકમાં, ગુજરાતના ગામડાંઓમાંથી પણ હવે ભૂંસાતા જતી લગ્નપરંપરાનો આ એક ઐતિહાસિક દસ્તાવેજ છે જે દરેક ગુજરાતીના ઘરમાં હોવો ઘટે…

Comments (8)