પત્ર લખવાનો તને, સાથે અદબ પણ રાખવી
યાને મસ્તક પેશ કરવાનું સજાવી થાળમાં
– રમેશ પારેખ

તેં શું કર્યું ? – ઉમાશંકર જોશી

દેશ તો આઝાદ થાતાં થઈ ગયો,
.                         તેં શું કર્યું ?
દેશ જો બરબાદ થાતાં રહી ગયો,
.                   એ પુણ્ય આગળ આવીને કોનું રહ્યું ?
‘લાંચ રુશ્વત, ઢીલ, સત્તાદોર, મામામાશીના,
કાળાં બજારો, મોંઘવારી : ના સીમા !’
.                  -રોષથી સૌ દોષ ગોખ્યા,
.                    ગાળથી બીજાને પોંખ્યા.
આળ પોતાને શિર આવે ન, જો ! તેં શું કર્યું ?
-આપબળ ખર્ચ્યું પૂરણ ? જો, દેશના આ ભાગ્યમાં તેં શું ભર્યું ?
.               સ્વાતંત્ર્યની કિંમત ચૂકવવી હર પળે;
.               સ્વાતંત્ર્યના ગઢકાંગરા : કરવત ગળે.
ગાફેલ, થા હુશિયાર ! તું દિનરાત નિજ સૌભાગ્યને શું નિંદશે ?
શી સ્વર્ગદુર્લભ મૃત્તિકાનો પુણ્યમય તુજ પિંડ છે !
.               હર એક હિંદી હિંદ છે,
.               હર એક હિંદી હિંદની છે જિંદગી.
હો હિંદ સુરભિત ફુલ્લદલ અરવિંદ : એ સ્વાતંત્ર્ય દિનની બંદગી.

-ઉમાશંકર જોશી

-સ્વતંત્રતા દિવસ આવે અને બધાને એક વાર પોતાનો દેશ યાદ આવી જાય. દરેક જણ આ નેતાઓએ દેશની પથારી ફેરવી નાંખી એવું માને છે. નહેરુના વંશજોએ દેશને ખાડે નાંખ્યો… લાલુ આમ કરે છે… પેલો તેમ કરે છે… પણ કોઈ કદી એમ વિચારે છે ખરું કે એ પોતે પણ આ દેશનો જ એક હિસ્સો છે? આ દેશ જો વિનિપાતના માર્ગે છે તો એને એમાંથી ઉગારવા માટે આપણે એક વ્યક્તિ તરીકે, એક દેશવાસી તરીકે શું કર્યું? ‘હર એક હિંદી હિંદ છે’ કહીને કવિએ આ કાવ્યમાં જે રીતે મસૃણતાથી ચોટ કરી છે એ આજે સાંઠ વર્ષ પછી કદાચ વધુ પ્રસ્તુત લાગે છે. (સૌ મિત્રોને લયસ્તરો તરફથી સ્વાતંત્ર્યદિનની શુભેચ્છાઓ…)
(પૂરણ= પૂર્ણ, પોંખ્યા= વધાવવું, મૃત્તિકા =માટી, ફુલ્લદલ=પૂર્ણવિકસિત કમળ)

3 Comments »

  1. પંચમ શુક્લ said,

    August 15, 2007 @ 6:34 AM

    લયસ્તરોને પણ વાચકો તરફથી સ્વાતંત્ર્યદિનની શુભેચ્છાઓ.

    ઉમાશંકર જોશીની કવિતા બદલ આભાર.

  2. પંચમ શુક્લ said,

    August 15, 2007 @ 6:41 AM

    પરંપરિત (ખંડ) હરિગીત માં કેવો સરસ લય ઉપજે છે!

  3. ધવલ said,

    August 15, 2007 @ 10:04 AM

    હર એક હિંદી હિંદ છે,
    હર એક હિંદી હિંદની છે જિંદગી.

    – બહુ ઊંચી વાત !

RSS feed for comments on this post · TrackBack URI

Leave a Comment