વિ-નાયક – ચિનુ મોદી
(કવિ શ્રી ચિનુ મોદી…. ….૨૫-૧૨-૨૦૧૦ (ફોટો: વિવેક ટેલર)
*
ફરે વસ્ત્રો પ્હેરી ચકચકિત, તારા-ઉડુગણો
છટાથી નક્ષત્રો પ્રગટ કરતાં તેજસ-કણો;
વિના ચક્રે ચાલે, અરવ પગલે વાદળ-રથ
પધારે બેસીને શશિયર ભલાભૂપ સરખો.
નભે નાનાં નાનાં નગર વસતાં થાય ક્રમમાં
સવારે પામે છે પતન સઘળાં, શા નિયમમાં ? 2
હવે પહેલાં પેઠે ખળભળ વહે ઊંઘ પણ ક્યાં ?
નમેલી કેડેથી ડગ પણ ભરે માંડ-હમણાં;
છતાં શૈયા છોડો ઝટપટ સવારે મન વિના
અને પાટે પાટે હરફર કરો નિત્ય ક્રમમાં
નસોમાં કંટાળો ભ્રમણ કરતો રક્ત સરખો
ચલાવો શા સારુ અવરિત છતાં શ્વાસચરખો ? 10
હવામાં હિંડોળો તરલ મન બાંધે ઝુલવવા
નથી આજે એવું અચૂક બનશે કાલ, સહસા
પ્રતીક્ષા કીધી તે – ગરુડ પર બેસી ગગનથી
ગમે ત્યારે આવી વિપદ કરશે દૂર સઘળી
અરે, ભોળા રાજા લઘુકવયના, બાળક સમા
ઝુલાવ્યું ઝૂલો છો મધુર લયના સ્વપ્નસરમાં ? 12
સમુદ્રોની છાતી ઉપર તરનારા – જળ થશો ?
તમે ટોળાં વચ્ચે હરફર કરી અ-ક્ષત હશો ?
કુદાવી કિલ્લાઓ, દૃઢ સતત પહેરા, અટપટા
રચેલા કોઠાઓ પલકભરમાં છિન્ન કરીને
રહેંસી નાખે છે જનવિજનમાં ક્યાંય પણ – એ
નથી એના જેવું અજરઅમરા, કોઈ જગમાં. 17
તમે જ્યારે જાગ્યા, અફસર દીઠા છેક ઘરમાં
તમારી સામે એ ધરપકડ વૉરંટ ધરતા,
તમે ઊંચાનીચા, પડપૂછ કરો રોષિત બની
‘ગુનો મારો શું છે ?’ જડભરત કહે,’ જાણ જ નથી’.
રજાના દા’ડાએ, હુકમ સર માથે ચડવતા
કચેરી લેખાતા હવડ ઘરમાં અંદર જતા. 32
તમે જેવું જીવ્યા હુકમસર છે એમ મરવું
હવે ના પૂછો કે હુકમ તમને કોણ કરતું ?
નથી જોયા તોયે અનુભવ થયા કાયમ, સખા
તરે, ઊડે, દોડે, ગતિમય રહે વાયુ સરખા
વિદેહી, વૈરાગી, ફલવિફલના કારક થઈ
ગુલામી આપી છે ચલ-અચલને તે કાલપુરુષ. 49
ઉગાડ્યો ઊગેલો સૂરજ ઢળતો સાંજ પડતાં
તમારે માટે ક્યાં યમનિયમના એવા અહીં થયા ?
તમે જન્મ્યા સાથે મરણ પણ નક્કી થઈ ગયું
ગમે ત્યારે આવી અતિથિવત્ એ લુપ્ત કરતું.
તમે સંભાળીને નટવત્ કરો સંયત ગતિ
તમારી દોરીને મૂષકવત્ કાપે ક્ષણપતિ. 50
-ચિનુ મોદી
વિ-નાયક એ ચિનુ મોદીનું શિખરિણી છંદમાં પચાસ ષટકસ્વરૂપે લખાયેલું ત્રણસો પંક્તિનું દીર્ઘ કાવ્ય છે. સમય અને સંસ્કૃતિના કોઈ પણ ખંડને ઉઠાવી જોતાં માલુમ પડશે કે નાયક કરતાં ખલનાયક, વિ-નાયક હંમેશા પ્રભાવશાળી રહ્યો છે. ક્રમશઃ અહીં પ્રકૃતિચક્રની એકવિધતા અને નીપજતો કંટાળો અને મૃત્યુની સંવેદના ઉજાગર થઈ છે. મનુષ્યના મૃત્યુથી બચવા માટેના ઉધામા અને ‘કાળપુરુષ’ અને ‘ક્ષણપતિ’ બની આવતા સમય સામેની નિઃસહાય શરણાગતિ આ દીર્ઘકાવ્યનો પ્રાણ છે. અહીંના પચાસ ષટકમાં સિસિફસ, અશ્વમેધ, મહાભારત, શાકુન્તલ, પન્નાલાલનું માનવીની ભવાઈ, વિક્રમ-વેતાળ, કાફકાની નવલકથા’ધ ટ્રાયલ’, સોક્રેટિસ, ઉમાશંકરની પંક્તિ- અને એવું તો ઘણું ઘણું ભર્યું પડ્યું છે. સરવાળે આ દીર્ઘકાવ્ય શાશ્વત નશ્વરતાનું કાવ્ય છે…
અહીં કેટલાક ષટક રજૂ કર્યા છે…
pragnaju said,
January 13, 2012 @ 7:44 AM
સુંદર ઘટક
ઉગાડ્યો ઊગેલો સૂરજ ઢળતો સાંજ પડતાં
તમારે માટે ક્યાં યમનિયમના એવા અહીં થયા ?
તમે જન્મ્યા સાથે મરણ પણ નક્કી થઈ ગયું
ગમે ત્યારે આવી અતિથિવત્ એ લુપ્ત કરતું.
તમે સંભાળીને નટવત્ કરો સંયત ગતિ
મહર્ષિ પતંજલિએ એમના યોગદર્શન ગ્રંથમાં દર્શાવ્યું છે કે મન સંશુદ્ધ અને સંયત હોય તો શરીર પણ સ્વચ્છ રહે છે. નાડીશોધન પ્રાણાયામ અને કપાલભાતિ ક્રિયાના ઉપયોગથી શરીર અને મગજમાં લોહીનો સંચાર સારી રીતે થાય છે. હાઈપોથેલમસ તરફ રક્તસંચાર પૂરતો થવાથી પિટ્યુટરી ગ્રંથિ પર હકારાત્મક પ્રભાવ પડે છે અને હોર્મોન્સ સંતુલિત થઈને વ્યક્તિને ચંિતા અને ડિપ્રેશનથી મુક્ત કરે છે. નાડીશોધન પ્રાણાયામથી શરીરની બધી કોશિકાઓ તથા અંગોમાં જીવનપોષક ઊર્જા (વાઈટલ એનર્જી)નું યોગ્ય વિસ્તરણ થાય છે. કપાલભાતિ ક્રિયાના ઉપયોગથી ફેફસાના ૩૦ કરોડ કરતા વઘુ વાયુકોશોની એલવિઓલર દબાણ વધવાથી ખુલવાની શક્યતા વધી જાય છે. એ ઉપરાંત મસ્તિષ્કને વધારે માત્રામાં શુદ્ધ લોહી મળે છે એટલે મગજ શાંત અને સજગ થાય છે.
પ્રાણાયામ પ્રક્રિયાનો ‘ન્યુરોટ્રાન્સમીટર્સ’ પર પણ હકારાત્મક પ્રભાવ પડે છે. એનાથી હાઈપોથેલમસ સક્રિય થાય છે. એનાથી સિમ્પેથેટિક પ્રક્રિયા ઉદ્દીપ્ત થઈને ન્યૂરોટ્રાન્સમીટર્સના સ્રાવને પ્રભાવિત કરે છે. આનું પરિણામ એ આવે છે કે નોર એપિનેફ્રિનની માત્રા ઘટી જાય છે અને લોહીમાં ડોપામાઈનનું પ્રમાણ વધી જાય છે. ડોપામાઈન મગજમાંથી ઝરતું એ ટ્રાન્સમીટર છે જે પ્રસન્નતા અને આનંદની અનુભૂતિ કરાવે છે. આમ, પ્રાણાયામ શરીર અને મનના સ્વાસ્થ્ય માટે બહુ ઉપયોગી યોગ પ્રક્રિયા છે.
પરંતુ
તમારી દોરીને મૂષકવત્ કાપે ક્ષણપતિ.
vijay shah said,
January 13, 2012 @ 9:29 AM
બહુ જ સરસ્
ધવલ said,
January 14, 2012 @ 9:52 AM
સરસ !
Fulvati shah said,
September 1, 2015 @ 12:04 PM
બહુ જ સરસ