(પર્વ ૧૫૦૦) લોકગીત-વિશેષ :૯: લીલી ઈંઢોણી હીરની રે
લીલી લીલી ઈંઢોણી હીરની રે,
મને પાણી ભર્યાની ઘણી હોંશ રે;
લીલી ઈંઢોણી હીરની રે.
સાંકડી શેરીમાં સસરો સામા મળ્યા રે,
મને લાજ કાઢ્યાની ઘણી હોંશ રે. – લીલીo
સાંકડી શેરીમાં જેઠજી સામા મળ્યા રે,
મને ઝીણું બોલ્યાની ઘણી હોંશ રે. – લીલીo
સાંકડી શેરીમાં જેઠાણી સામા મળ્યા રે,
મને ઠેકડી કર્યાની ઘણી હોંશ રે. – લીલીo
સાંકડી શેરીમાં દેરજી સામા મળ્યા રે,
મને હસ્યા-બોલ્યાની ઘણી હોંશ રે. – લીલીo
સાંકડી શેરીમાં નણદી સામા મળ્યા રે,
મને માથું ગૂંથ્યાની ઘણી હોંશ રે. – લીલીo
સાંકડી શેરીમાં વાલમ સામા મળ્યા રે,
મને મોઢું મલકાવ્યાની હોંશ રે. – લીલીo
સવારે ઊઠવાનું થાય ત્યાંથી સાંજે પથારીભેગા થવાનું થાય એ બે છેડાની વચ્ચે દિવસ જે જે વસ્તુઓ જુએ છે એ તમામ લોકગીતનું વસ્તુ બની રહે છે. જનમ-મરણ-પરણ, પ્રણય-પરિણય, રુસણાં-મનામણાં, વૈધવ્ય, ગરીબી, ખેતી, શ્રમ, યાત્રા, પ્રશસ્તિ, ઋતુચક્ર, પ્રભુભક્તિ – જીવનના બધા જ રંગ લોકગીતોમાં જોવા મળે છે. પણ જેમ પ્રબળ પ્રવાહી લય લોકગીતનું જમા પાસું છે તેમ એકવિધતા, નિંદા કે પ્રશસ્તિનો અતિરેક અને ગીતમાં અંતરાનો અભાવ એ લોકગીતની ઉધાર બાજુ છે.
પ્રસ્તુત લોકગીતમાં આપણા કુટુંબજીવનની મધુરપ તાજગીપૂર્ણરીતે આલેખાઈ છે. નવોઢાના લાડભર્યા સાહજિક ઉદગારમાં કૌટુંબિક સ્નેહસંબંધનો ઉલ્લાસભાવ અહીં પ્રગટ્યો છે. માથે રેશમની ઈંઢોણી મૂકી સીમથી પાણી ભરી લાવતી નવપરિણીતાને સાંકડી શેરીમાં ઘરના બધા સભ્ય વારાફરતી સામે મળે ત્યારે એના હૈયમાં ઊઠતા અલગ-અલગ પ્રેમભાવ લોકબોલીમાં અહીં આલેખાયા છે. લોકગીતની લાક્ષણિક શૈલીમાં એક જ પંક્તિના પુનરાવર્તનમાં બે-ત્રણ શબ્દની ફેરબદલીથી નવવધૂની હોંશને રમણીય અનુભૂતિ સાંપડે છે અને આપણી નજર સમક્ષ એ સમયના ગ્રામ્યજીવનનું આખું ચિત્ર તાદૃશ બને છે !
pragnaju said,
July 10, 2009 @ 9:05 AM
સાંકડી શેરીમાં વાલમ સામા મળ્યા રે,
મને મોઢું મલકાવ્યાની હોંશ રે. – લીલીo
આ પંક્તી વખતે બધા જ મલકતા
સૂરતી ટેવની પેરડી
સાંકડી શેરીમાં સાસુ મારાં સામાં મળ્યા,
મને ગાળો દેવાની ઘણી હોંશ રે
દીધી દીધી ઘણી ગાળો ઘણા પ્રેમથી રે…