साये में धूप (कडी : ३)- दुष्यन्त कुमार
હિંદી સાહિત્યના ગઝલસમ્રાટ શ્રી દુષ્યન્ત કુમાર સાથે ‘લયસ્તરો’ના વાચકોનું તાદાત્મ્ય સાધતી આ ત્રીજી અને આખરી કડી છે. ફક્ત બાવન ગઝલોના આંગળીના વેઢે ગણી શકાય એટલા શેરોમાં એમણે જે કામ કર્યું છે એ કામ દીવાનના દીવાન ભરી નાંખનાર શાયરો પણ કદાચ નથી કરી શક્યા. દિલની પીડાથી વધુ એમણે ગરીબ-મજબૂર માણસના દર્દને પ્રાધાન્ય આપ્યું છે. એમની ગઝલો વાંચો અને આપણા જ દિલના કોઈક ખૂણામાં રહેલ સામાજિક અવ્યવસ્થા, અસહિષ્ણુતા અને અસમાનતા પરત્વેના વિરોધને વાચા મળતી જણાય છે. પોતાને શું કહેવું છે એ વાતથી આ શાયર બખૂબી વાકેફ છે. એ સાફ જણાવે છે કે, “मैं जिसे ओढ़ता-बिछाता हूँ, वो ग़ज़ल आपको सुनाता हूँ ।” આ ગઝલોમાં ભાષાનો આડંબર નથી, કડવી વાસ્તવિક્તાની દાહક સચ્ચાઈ છે અને એટલે જ આ ગઝલો આપણે વાંચીએ છીએ ત્યારે એ દુષ્યન્ત કુમારની ઓછી અને આપણી પોતાની વધારે લાગે છે… આજ કવિકર્મની સાર્થક્તા છે…!
एक आदत सी बन गई है तू,
और आदत कभी नहीं जाती ।
दर्दे दिल वक्त को पैग़ाम भी पहुँचाएगा,
इस क़बूतर को ज़रा प्यार से पालो यारो ।
कैसे आकाश में सूराख नहीं हो सकता,
एक पत्थर तो तबीयत से उछालो यारो ।
(सूराख=छेद)
तुम कहीं पर झील हो, मैं एक नौका हूँ,
इस तरह की कल्पना मन में उभरती है ।
सिर्फ़ शायर देखता है क़हक़हों की असलियत,
हर किसी के पास तो एसी नज़र होगी नहीं ।
चट्टानों पर खडा़ हुआ तो छाप रह गई पाँवों की,
सोचो कितना बोझ उठाकर मैं इन राहों से गुज़रा ।
मैं ठिठक गया था लेकिन तेरे साथ-साथ था मैं,
तू अगर नदी हुई तो मैं तेरी सतह रहा हूँ ।
तेरे सर पे धूप आई तो दरख़्त बन गया मैं,
तेरी ज़िन्दगी में अकसर मैं कोई वजह रहा हूँ ।
(दरख्त=पेड़)
इस अहाते के अँधेरे में धुँआ-सा भर गया,
तुमने जलती लकडियाँ शायद बुझाकर फेंक दी ।
(अहाता=बाडा़)
एक बूढा़ आदमी है मुल्क में या यों कहो-
इस अँधेरी कोठरी में एक रौशनदान है ।
इस कदर पाबंदी-ए-मज़हब कि सदक़े आपके,
जब से आज़ादी मिली है मुल्क में रमज़ान है ।
कल नुमाइश में मिला वो चीथडे़ पहने हुए,
मैंने पूछा नाम तो बोला कि हिन्दुस्तान है ।
कोई निजात के सूरत नहीं रही, न सही,
मगर निजात की कोशिश तो एक मिसाल हुई ।
(निजात=आज़ादी)
समुद्र और उठा, और उठा, और उठा,
किसी के वास्ते ये चाँदनी बबाल हुई ।
फिसले जो इस जगह तो लुढ़कते चले गए,
हमको पता नहीं था कि इतना ढलान है ।
उनकी अपील है कि उन्हें हम मदद करें,
चाकू की पसलियों से गुज़ारिश तो देखिए ।
तू किसी रेल-सी गुज़रती है,
मैं किसी पुल-सा थरथराता हूँ ।
एक बाजू उखड़ गया जब से,
और ज़्यादा वज़न उठाता हूँ ।
मैं तुझे भूलने की कोशिश में,
आज कितने करीब पाता हूँ ।
अब किसी को भी नज़र आती नहीं कोई दरार,
घर की हर दीवार पर चिपके हैं इतने इश्तहार ।
इस सिरे से उस सिरे तक सब शरीके जुर्म हैं,
आदमी या तो ज़मानत पर रिहा है या फ़रार ।
(शरीके जुर्म=अपराध में सामिल)
तुम्हारे पाँवों के नीचे कोई ज़मीन नहीं,
कमाल ये है कि फिर भी तुम्हें यक़ीन नहीं ।
-दुष्यन्त कुमार
pragnaju said,
April 27, 2008 @ 9:24 AM
ખૂબ સુંદર શેર સંકલન
इस सिरे से उस सिरे तक सब शरीके जुर्म हैं,
आदमी या तो ज़मानत पर रिहा है या फ़रार ।
इस अहाते के अँधेरे में धुँआ-सा भर गया,
तुमने जलती लकडियाँ शायद बुझाकर फेंक दी ।
कैसे आकाश में सूराख नहीं हो सकता,
एक पत्थर तो तबीयत से उछालो यारो ।
અકબર જલાદાબાદી યાદ આવી ગયા
આવા સરસ શેરોનુ તેના ભાવ અને છંદ જળવાય તો કેવું મઝાનું!
pragnaju said,
April 27, 2008 @ 9:28 AM
કદાચ વૃધ્ધાવસ્થાની અસર!
સુધારો
આવા સરસ શેરોનુ તેના ભાવ અને છંદ જળવાય તેવો ગુજરાતી અનુવાદ કરો કેવું મઝાનું!
mahesh dalal said,
April 27, 2008 @ 3:51 PM
really enjoyed .pl keep it up. mahesh dalal
mahesh dalal said,
April 27, 2008 @ 3:52 PM
thanks for your wonderfull selections .. we enjoyed reading them . pl keep it up regards. mahesh dalal
Rasheeda Damani said,
April 27, 2008 @ 9:33 PM
excellent expression of deep sentiments. well written and thanks for sharing. following first 2 lines are light and the other 2 lines are the tough reality of life, it has a depth and height of emotions.
तू किसी रेल-सी गुज़रती है,
मैं किसी पुल-सा थरथराता हूँ ।
एक बाजू उखड़ गया जब से,
और ज़्यादा वज़न उठाता हूँ ।
ભાવના શુક્લ said,
April 28, 2008 @ 5:07 PM
तुम्हारे पाँवों के नीचे कोई ज़मीन नहीं,
कमाल ये है कि फिर भी तुम्हें यक़ीन नहीं ।
…………………………………………………..
ભૈ વાહ!!! એવુ આપો આપ સરકતુ આવ્યુ મનથી –>આંખના ખુણેથી–> આંગળીના ટેરવે તો લો ટાઈપ થઈ ગયુ…
sujata said,
April 29, 2008 @ 3:30 AM
padho padho aur padhte hi chale jao…………….bahot khub………..
ab kisiko najar aati nahi koi darar
ghar ki har deewar par cheepke hain itne eesthaar………wah!!
સુનીલ શાહ said,
April 29, 2008 @ 3:33 AM
અદભુત…અદભુત..! દુષ્યન્તકુમારના શબ્દોમાં રહેલી વાસ્તવીકતા, સચ્ચાઈ, દર્દને લયસ્તરોના વાચકો સમક્ષ મુકવા બદલ વિવેકભાઈનો હૃદયપુર્વક આભાર.
Maheshchandra Naik said,
April 29, 2008 @ 9:24 AM
DUSHYANTKUMAR IS GREAT HINDI KAVI IHAVE EVER READ!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
Dr. VIvekbhai your selection is appreciated well!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
pravina Avinash said,
April 30, 2008 @ 1:32 PM
ક્યા બાત હૈ. દિલસે નિકલી હુઈ સચ્ચાઈ હૈ.
manhar m.mody said,
May 1, 2008 @ 4:36 AM
શાયરની ખૂમારી તો જૂઓ , પત્થર ઉછાળીને આકાશ માં છેદ કરવાની ઊમ્મીદ .
ભઈ વાહ !
– ‘મન’ પાલનપુરી
Mehul Shrimali said,
May 1, 2008 @ 1:38 PM
Hats of to Gr8 Dushyant Kumarji…..He has been fascinating me through his words since my childhood….thnx to Layastaro for their effort & refreshing my memory of his work….keep it up…
yogesh said,
May 4, 2008 @ 10:58 AM
કવિ જ આકાશ્ ને વિધિ શકે!
Sanjay said,
July 27, 2019 @ 12:15 AM
Just Awesome, No Other Words For This Peom
👏👏👏👍👍👍