ત્યાં મિત્રતાના અર્થને ચોખ્ખો લખ્યો હશે – ૩
ગયા વર્ષે મિત્રતાને લગતા શેરોની બે શૃંખલા ‘ત્યાં મિત્રતાના અર્થને ચોખ્ખો લખ્યો હશે” નામથી (ભાગ-૧, ભાગ-૨) રજૂ કરી હતી. ત્યારે આપણી અને આપણી પાડોશી ભાષાઓમાં પ્રાચીનકાળમાં દોહરા, સાખી, સવૈયા, કુંડળિયા, સુભાષિતો જેવા સ્વરૂપે કરાયેલા મિત્રતાનું શબ્દાંકન રજૂ કરવાની ઈચ્છા થઈ હતી. આપણા સાહિત્યના ભવ્ય ભૂતકાળને મિત્રતાની પરિભાષામાં આજે રજૂ કરું છું:
શેરીમિત્રો સો મળે, તાળીમિત્ર અનેક,
જેમાં સુખ-દુઃખ વામીએ, સો લાખનમાં એક.
મિત્ર એવો શોધવો જે ઢાલ સરીખો હોય,
સુખમાં પાછળ જે રહે, દુઃખમાં આગળ હોય.
મુશ્કેલીમાં મિત્રની ખરી કસોટી થાય,
હીરો સંઘાડે ચડે, તો જ ચમક પરખાય.
નિંદા હમારી જો કરે, મિત્ર હમારા હોય;
સાબુ લેકે ગાંઠકા, મૈલ હમારા ધોય.
સજ્જન વનવેલી ભલી, કરે ઝાડશું પ્રીત,
સૂકે પણ મૂકે નહીં, એ સજ્જનની રીત.
દુશ્મન તો ડાહ્યો ભલો, ભલો ન મૂરખ મિત્ર;
કદરૂપી પણ કહ્યાગરી, નહી રૂપાળી ચિત્ર.
કેળું, કેરી, કામિની, પિયુ, મિત્ર, પ્રધાન;
એ સર્વે પાકાં ભલાં, કાચાં ના’વે કામ.
વિપદા જેવું સુખ નથી, જો થોડે દિન હોય;
બંધુ મિત્ર અરુ તાત જગ, જાન પડત સબ કોય.
હરિ સમરે પાતક ઘટે, મિત્ર હરે નિજ પીર;
અરિ સમરેમેં તીન ગુન, બુદ્ધિ, પરાક્રમ, ધીર.
પારધી બન્યો સત્સંગી, ભાલે તિલક નિશાની,
ભગવાં પહેર્યાં, કંઠી બાંધી, એ રાખ સેલી ને વાની.
મુખ મીઠાં, મનમાં કપટ, સ્વાર્થ લગી સગાઈ છે,
કદી જોખમકારી જીવને મૂર્ખની મિત્રાઈ છે.
ધીરજ ધર્મ મિત્ર અરુ નારી
આપત્તિકાળ પરખીએ ચારી.
પાગ બદલ, બાંટા બદલ, વચન બદલ બેકુર;
યારી કર ખુવારી કરે, વાકે મુખ પર ધૂળ.
પ્રીત રીત બુઝે ન કછુ, મતલબમેં ભરપૂર,
દોસ્ત કહી દુશ્મન બને, વો મુખ ડારો ધૂળ.
પ્રીતિ અસીલસેં હોત હય, સબસેં નીભે ન પ્રીત;
કમજાતકી દોસ્તી, જ્યું બાલુકી ભીંત.
સજ્જન-મિલાપી બહોત હય, તાલીમિત્ર અનેક,
જો દેખી છાતી ઠરે, સો લાખનમેં એક.
દોસ્તી ઐસી કીજિયે જૈસે સરકે બાલ,
કટે કટાવે ફિર કટે, જડસે જાય ન ખ્યાલ.
સકર પિલાવે જૂઠકી, ઐસે મિત્ર હજાર;
ઝેર પિલાવે સાચકો, સો વિરલા સંસાર.
કપટી મિત્ર ન કીજિયે, અંતર પેઠ બુધ લેત;
આગે રાહ બતાયકે, પીછે ધોખા દેત.
મન મૈલા તન ઉજલા, બગલા કપટી અંગ;
તાતે તો કૌઆ ભલા, તન મન એક હી રંગ.
પ્રીત ત્યાં પડદો નહીં, પડદો ત્યાં નહીં પ્રીત;
પ્રીત ત્યાં પડદો કરે, તે દુશ્મનની રીત.
મિત્ર એડા કીજિયે, જેડા જુવારી ખેત;
શિર કાટીને ધડ વઢાં, તોયે ન મેલે હેત.
પૃથ્વી સમું નહીં બેસણું, આભ સમું નહીં છત્ર;
પ્રેમ સમી નહીં માધુરી, આપ સમો નહીં મિત્ર.
શમે ના વેરથી વેર, ટળે ના પાપ પાપથી;
ઔષધ સર્વ દુઃખોનું, મૈત્રીભાવ સનાતન.
(ત્યાં મિત્રતાના અર્થને ચોખ્ખો લખ્યો હશે – ભાગ -૧, ભાગ-૨)
જય said,
April 15, 2007 @ 12:11 AM
ગિરધરલાલ મુખીનું મુક્તક
મળે જો માર્ગમાં તો સત્ય બોલી વાત કરવી છે
હદય નાચી ઊઠે એવી વાત કરવી છે
અમારી વાત પર છો ને ‘મુખી’વિશ્વાસ ના ધરતા
અમારે તો હ્રદયના દ્વાર ખોલી વાત કરવી છે
સાચી મિત્રતા કેળવવા માટે સાચી વાત કરવાની તાલાવેલી અને તે પણ હ્રદય ના દ્વાર ખોલી ને..કેટલી સાચી વાત! જય
ધવલ said,
April 15, 2007 @ 10:47 PM
ઉત્તમ સંકલન !
Suresh said,
April 16, 2007 @ 6:44 AM
અભિનન્દન..આમ જ પીરસતા રહો.
સુરેશ
Dilip Patel said,
April 16, 2007 @ 11:19 PM
મિત્ર વિવેક, તમે તો મજેદાર મિત્રમંડળ ભેગું કરીને મુક્તક, દોહરા, સાખી, સવૈયા, કુંડળિયા, સુભાષિતો, વગેરે વાનગીઓ મિજબાનીમાં પીરસી રહ્યાં છો. અભિનંદન.
Jina said,
April 23, 2007 @ 5:53 AM
અદભૂત!!!
મિત્ર એટલે? « સહિયારું સર્જન - પદ્ય said,
August 3, 2007 @ 6:54 PM
[…] લયસ્તરો ઉપર મિત્ર વિવેકે સરસ મજાનાં ત્રણ સંકલનો મિત્ર અને મિત્રતા ઉપર મૂક્યા છે એ જરૂર વાંચજો મિત્રો… […]