વિલાનેલ શ્રેણીમાંના બધા પોસ્ટ (કક્કાવાર), સંપૂર્ણ પોસ્ટ માટે ક્લીક કરો.
October 10, 2014 at 12:30 AM by વિવેક · Filed under નીરજ મહેતા ડૉ., વિલાનેલ
ધ્રૂજતા એ હાથને ઝાલ્યા નહીં
જિંદગી આખી વિરહ સાલ્યા કર્યો
એક ડગલું આપણે ચાલ્યા નહીં
એટલે ફૂલ્યાં નહીં, ફાલ્યાં નહીં
આપણાં હુંકારે રસ્તો આંતર્યો
ધ્રૂજતા એ હાથને ઝાલ્યા નહીં
દૂર જાતાં પગરવો ઝાલ્યા નહીં
પ્રેમ આવી કેટલુંય કરગર્યો
એક ડગલું આપણે ચાલ્યા નહીં
મૂર્તિવત્ હાલ્યાં નહીં, ચાલ્યાં નહીં
છેવટે તો બાંકડોય થરથર્યો
ધ્રૂજતા એ હાથને ઝાલ્યા નહીં
સાવ સાંનિધ્યો હતા મ્હાલ્યા નહીં
આમ રહેવાને સમંદર પણ તર્યો
એક ડગલું આપણે ચાલ્યા નહીં
આંસુથી પગને તો પ્રક્ષાલ્યા નહીં
માનતા પાછા કે ચીલો ચાતર્યો
ધ્રૂજતા એ હાથને ઝાલ્યા નહીં
એક ડગલું આપણે ચાલ્યા નહીં
– ડૉ. નીરજ મહેતા
કેટલીક વાર એકબીજા તરફ માત્ર એક ડગ ન ભરી શકવાની ભીરૂતાના કારણે સમ્-બંધ થતા થતા રહી જાય છે. વિલાનેલ કાવ્ય સ્વરૂપમાં પંક્તિઓના નિયમિત અંતરાલે થતા પુનરાવર્તનના કારણે ઘણીવાર કવિતા મરી પરવારવાનો ડર રહેલો હોય છે. પણ અહીં કવિ ખૂબ સરસ રીતે સાહજિકતાથી કાવ્યસ્વરૂપ અને કાવ્ય- બંનેને નિભાવી શક્યા છે.
ફ્રેન્ચ કાવ્ય પ્રકાર વિલાનેલના સ્વરૂપ વિશે વિશેષ માહિતી આપ અહીં મેળવી શકશો.
Permalink
March 15, 2013 at 2:12 AM by વિવેક · Filed under મિલિન્દ ગઢવી, વિલાનેલ
ધ્રુવપંક્તિ 1 (a1) આનાકાની કર મા, મનિયા !
પ્રાસયુક્ત પંક્તિ (b1) વ્હેણ સમજ ‘ને વહી જા સાથે
ધ્રુવપંક્તિ 2 (a2) સામા પૂરે તર મા, મનિયા !
પંક્તિ1 (a3) શ્રદ્ધાને ખોતર મા, મનિયા !
પ્રાસયુક્ત પંક્તિ (b2) તર્કોના નખ ઝેરીલા છે
ધ્રુવપંક્તિ 1 (a1) આનાકાની કર મા, મનિયા !
પંક્તિ2 (a4) લૂના રસ્તે ફર મા, મનિયા !
પ્રાસયુક્ત પંક્તિ (b3) મૃગજળ વચ્ચે જાત મૂકીને
ધ્રુવપંક્તિ 2 (a2) સામા પૂરે તર મા, મનિયા !
પંક્તિ3 (a5) ચોરે તું ચીતર મા, મનિયા ! *
પ્રાસયુક્ત પંક્તિ (b4) ઘરની વાતો ઘરમાં શોભે
ધ્રુવપંક્તિ 1 (a1) આનાકાની કર મા, મનિયા !
પંક્તિ4 (a6) દિવસે દીવો ધર મા, મનિયા !
પ્રાસયુક્ત પંક્તિ (b5) સૂરજભાનો અહમ્ ઘવાશે
ધ્રુવપંક્તિ 2 (a2) સામા પૂરે તર મા, મનિયા !
પંક્તિ5 (a7) મે’માનો નોતર મા, મનિયા !
પ્રાસયુક્ત પંક્તિ (b6) બેસી એકલતાને તીરે
ધ્રુવપંક્તિ 1 (a1) આનાકાની કર મા, મનિયા !
ધ્રુવપંક્તિ 2 (a2) સામા પૂરે તર મા, મનિયા !
– મિલિન્દ ગઢવી
(* અંતરના ઊંડાણની વેધૂને કહેવાય,
ચોરે નૉ ચીતરાય ચિત્તની વાતું ‘શંકરા’
– શંકરદાનજી દેથા)
વિલાનેલ (Villanelle)એક એવો કાવ્યપ્રકાર છે જે 19મી સદીમાં ફ્રેન્ચ મોડૅલ્સમાંથી અંગ્રેજી ભાષા-કવિતામાં ઊતરી આવ્યો છે. આ શબ્દ ઇટાલિયન villanella પરથી આવ્યો છે જેનું મૂળ છે લૅટિન villanus (ગામઠી). વિલાનેલઓગણીસ લીટી લાંબું હોય છે, જેમાં પાંચ ત્રિપદી (a-b-a પ્રકારની)અને એક છેવટની ચતુષ્પદી(a-b-a-a પ્રકારની)નો સમાવેશ થાય છે.પ્રથમત્રિપદીની પહેલી અને ત્રીજી કડી ધ્રુવપંક્તિઓ હોય છે જે દરેક અનુગામી ત્રિપદીની ત્રીજી લીટી તરીકે એકાંતર પુનરુક્તિ પામે છે અને ચતુષ્પદીમાં દુપાઈ રૂપે અંતિમ બે પંક્તિ તરીકે સાથે આવે છે. તેની રચના બિન-રેખીય હોવાને કારણે, નૅરેટીવ ડેવલપમેન્ટ અટકાવે છે.વિલાનેલનુંકોઈ સ્થાપિત મીટર નથી. તેના આધુનિક સ્વરૂપનું સત્વ તેના પ્રાસ અને પુનરાવર્તનની વિશિષ્ટ પેટર્ન છે.
(મિલિન્દ ગઢવી)
Permalink
