હાઇકુ – કોબાયાશી ઇસા (અનુ.: વિવેક મનહર ટેલર)
These sea slugs,
they just don’t seem
Japanese.
ગોકળગાય
જે હોય એ, જાપાની
નથી જ નથી.
The crow
walks along there
as if it were tilling the field.
કાગડો ચાલે
એમ, જાણે ખેડતો
ન હો ખેતર.
Even with insects—
some can sing,
some can’t.
જંતુઓમાંય
કોઈ ગાઈ શકે છે
કોઈક નહીં.
Don’t worry, spiders,
I keep house
casually.
ચિંતા ન કર,
કરોળિયા, રાખું છું
ઘર એમ જ.
New Year’s Day—
everything is in blossom!
I feel about average.
નૂતન વર્ષ –
બધું પૂરજોશમાં
હું છું તટસ્થ.
The snow is melting
and the village is flooded
with children.
બર્ફ પીગળ્યો
ગામ છલકી ઊઠયું
છે બાળકોથી.
Mosquito at my ear—
does he think
I’m deaf?
મચ્છર, કાન
પાસે- શું વિચારે છે?
હું બહેરો છું?
All the time I pray to Buddha
I keep on
killing mosquitoes.
પ્રાર્થતી વેળા
બુદ્ધને હરપળ
મારું મચ્છર.
A huge frog and I,
staring at each other,
neither of us moves.
દેડકો ને હું,
તાકે છે ઉભયને
હલે ન કોઈ.
Fiftieth birthday:
From now on,
It’s all clear profit,
every sky.
પચાસમી વર્ષગાંઠે:
હવે પછીથી,
એ સૌ સાફ નફો છે,
દરેક આભ.
Children imitating cormorants
are even more wonderful
than cormorants.
જળકાગથી
નિરાળાં, એની કોપી
કરતાં બાળ.
It once happened
that a child was spared punishment
through earnest solicitation.
એકદા બાળ
સજાથી બચ્યું, તીવ્ર
આજીજી વડે.
Summer night–
even the stars
are whispering to each other.
તારાય કરે
ગ્રીષ્મમાં, કાનાફૂસી
એકમેકથી.
O snail
Climb Mount Fuji
But slowly, slowly!
ગોકળગાય
આંબ માઉન્ટ ફુજી
ધીમે… ધીમેથી…
– કોબાયાશી ઇસા
(અંગ્રેજી અનુ: 1-13: રોબર્ટ હાસ, 14: આર.એચ.બ્લિથ)
(અંગ્રેજી પરથી અનુ.: વિવેક મનહર ટેલર)
હાઇકુનું મૂળ નામ ‘હોક્કુ’. જાપાનીઝ કાવ્યપ્રકાર ‘રેન્ગા’ અને ‘રેન્કુ’ની શરૂઆતમાં હોક્કુ (પ્રારંભિક કાવ્યાંશ) આવતું. બાશોના સમયમાં એ સ્વતંત્ર કાવ્ય બન્યું. મસાઓકા શિકીએ ‘હાઇકુ’ નામ આપ્યું. હાઇકુના ત્રણ મુખ્ય ઘટકતત્ત્વ છે. (૧) ‘કીરુ’ અર્થાત્ ‘કાપનાર’. બે ચિત્ર કે વિચાર અને એમની વચ્ચે એમને કાપતો શબ્દ ‘કિરેજી’, જે બંને ચિત્ર કે વિચારને અલગ પણ પાડે ને બંને વચ્ચેનો પરાપૂર્વનો સંબંધ પણ સ્થાપિત કરે એ કીરુનું મુખ્ય પાસુ છે. (૨) હાઇકુ ૧૭ ધ્વનિ (આપણે ત્યાં અક્ષર, અંગ્રેજીમાં શબ્દાંશ)નું બનેલું હોય છે જેની ગોઠવણી ત્રણ ૫-૭-૫ ધ્વનિના બનેલ ત્રણ વાક્યાંશમાં થાય છે. જાપાનીઝ ભાષામાં હાઇકુ એક જ ઊભી લીટીમાં લખાય છે. અંગ્રેજી અને ગુજરાતીમાં ત્રણ વિભાગ ત્રણ પંક્તિ બની ગયા છે. ૩-૫-૩ ગોઠવણીથી કુલ ૧૧ ધ્વનિવાળું પણ હાઇકુ હોઈ શકે છે. (૩) ‘કીગો’ અર્થાત્ ઋતુનો સંદર્ભ પણ લગભગ ફરજિયાત છે. એવો નિયમ પ્રસ્થાપિત થયો કે ઋતુસંદર્ભ પહેલી અથવા ત્રીજી પંક્તિમાં જ આવવો જોઈએ. પ્રકૃતિ અને બૌદ્ધવાદ હાઇકુના પ્રાણ છે. સરળ ભાષા હાઇકુની પૂર્વશરત છે.
