ભાઈ ખાલીપા ! હજીયે કોઈ પણ આવ્યું નહીં,
તું જ ઘરની બ્હાર જઈને બારણું ખખડાવને.
અનિલ ચાવડા

એક ઘરડી સ્ત્રી – અરુણ કોલાટકર (અનુ. વિવેક મનહર ટેલર)

એક ઘરડી સ્ત્રી પકડી
લે છે તમારી બાંય
અને સાથે ચાલવા માંડે છે.

એને એક પચાસ પૈસાનો સિક્કો જોઈએ છે.
એ કહે છે એ તમને લઈ જશે
અશ્વનાળ મંદિર પર.

તમે એ ક્યારનું જોઈ ચૂક્યા છો.
તે લંગડાતી સાથે જ આવે છે
અને તમારા ખમીસ પરની એની પકડ ચુસ્ત કરે છે.

એ તમને નહીં જવા દે.
તમને ખબર છે આ ઘરડી સ્ત્રીઓ કેવી હોય છે.
તેઓ તમને ઝોડની જેમ વળગી રહે છે.

તમે પાછા ફરો છો અને એનો સામનો કરો છો
કાયમી નિવેડો લાવવાની દૃઢતા સાથે.
તમારે આ નૌટંકી ખતમ કરવી છે.

જ્યારે તમે એને કહેતી સાંભળો છો,
‘બીજું તો શું કરી શકવાની એક ઘરડી સ્ત્રી
આવી મનહૂસ ટેકરીઓ પર?’

તમે સીધું આકાશ તરફ જુઓ છો.
સાફ એ ગોળીઓના કાણાંઓમાંથી
જે તેણી પાસે છે આંખોના બદલે,

અને જેમ તમે જોતાં રહો છો
એ તડ જે એની આંખોની આસપાસ શરૂ થાય છે
એની ત્વચાની બહાર ફેલાઈ જાય છે.

અને ટેકરીઓ તરડાય છે.
અને મંદિરો તરડાય છે.
અને આકાશ ભાંગી પડે છે

વિશાળ કાચના ખણકાર સાથે
એ અતૂટ બેવડ વૃદ્ધાની આસપાસ
જે એકલી ઊભી છે.

અને તમને ઘટીને રહી જાવ છો
નાનું નિર્માલ્ય પરચૂરણ થઈને
એના હાથમાંનું.

– અરુણ કોલાટકર
(અનુ. વિવેક મનહર ટેલર)

*
ભીખ અને ભિખારી –વિશ્વભરના જનમાનસ માટે વણઉકેલ્યો કોયડો. આ સમસ્યાનો કોઈ ઉકેલ ખરો? ભીખ આપીને આપણે ભિખારીની સમસ્યા દૂર કરીએ છીએ કે વધારીએ છીએ? અને ભીખ ન આપીને આપણે આ સમસ્યાને નેસ્તનાબૂદ કરવામાં સહાયભૂત થઈએ છીએ? રસ્તે ભટકાઈ ગયેલા ભિખારીને બે પૈસા આપીને કોઈ એનું દળદળ ફિટવી શકનાર નથી પણ તોય ભિખારીને બે પૈસા આપીને લાખ રૂપિયાનું ‘પુણ્ય’ કમાવા માંગનાર અમીર ભિખારીઓનો તોટો નથી.

ભિખારણ જ્યારે ભીખ માંગે છે ત્યારે નાયકને પોતે આ ટેકરીઓ જેવો ઊંચો લાગ્યો હતો. પણ જ્યારે ‘વાસ્તવ’ સાથે પનારો પડે છે ત્યારે નાયકને તરત જ સમજાય છે કે એ હકીકતમાં કેટલો ‘વામણો’ છે! નાયકના વિશ્વમાં પ્રલય સર્જાય છે પણ વૃદ્ધા અડીખમ ઊભી રહે છે. સૃષ્ટિ ધ્રુજી ઊઠે છે, તમે ધ્રુજી ઊઠો છો પણ એ ધ્રુજતી નથી. પહાડીઓના પથ્થરોની વચ્ચે જીવતો આ ઉદાસીન દુઃખી ગરીબ એકલ આત્મા હકીકતમાં તો સમયના માર્ગ પર જીવનનિર્વાહ અને અસ્તિત્વના સામર્થ્યની પરાકાષ્ઠાનું પ્રતીક છે… ભિખારી હોવા છતાં એની સમક્ષ આપણું મૂલ્ય ઘટીને કોડી બરાબર અનુભવાય છે…

*

An Old Woman
An old woman grabs
hold of your sleeve
and tags along.

She wants a fifty paise coin.
She says she will take you
to the horseshoe shrine.

You’ve seen it already.
She hobbles along anyway
and tightens her grip on your shirt.

She won’t let you go.
You know how these old women are.
They stick to you like a burr.

You turn around and face her
with an air of finality.
You want to end the farce.

When you hear her say,
‘What else can an old woman do
on hills as wretched as these?’

You look right at the sky.
Clean through the bullet holes
she has for her eyes,

And as you look on
the cracks that begin around her eyes
spread beyond her skin.

And the hills crack.
And the temples crack.
And the sky falls

with a plateglass clatter
around the shatterproof crone
who stands alone.

And you are reduced
To so much small change
In her hand.

– Arun Kolatkar

4 Comments »

  1. Shivani Shah said,

    January 13, 2018 @ 3:15 AM

    ઠોકર સાથે નામ તુજ લેવાય છે ઈશ્વર
    તું કેવો અકસ્માતથી સર્જાય છે ઈશ્વર.

    હેઠા મુકાશે હાથ ને ભેગા થશે પછી જ
    કોશિશ જ્યાં પતે ત્યાં જ શરૂ થાય છે ઈશ્વર.

    રહેવાને આવ્યો જ્યારથી હું એના ઘર નજીક
    રસ્તામાં ઘણી વાર મળી જાય છે ઈશ્વર.

    જો દૂર પેલી વસ્તીમાં ભૂખ્યાં છે ભૂલકાં
    લાગે છે તને દૂરનાં ચશ્માંય છે ઈશ્વર.

    કહે છે તું મંદિરે છે કેવો હજરાહજૂર
    તું પણ શું ચકાચૌંધથી અંજાય છે ઈશ્વર?

    થોડાં જગતના આંસુઓ ને થોડા મરીઝના શેર
    લાવ્યો છું જુદી પ્રાર્થના, સંભળાય છે ઈશ્વર?

    એનામાં હુંય માનતો થઈ જાઉં છું ત્યારે
    મારામાં જ્યારે માનતો થઈ જાય છે ઈશ્વર.

    – સૌમ્ય જોશી ( શ્રી સુરેશ દલાલ સંકલિત
    ‘કવિતાનો આનંદ’ માંથી)

    ઠોકર તનને પણ લાગી શકે અને મનને પણ !

  2. ketan yajnik said,

    January 13, 2018 @ 7:34 AM

    !?.કેતન્

  3. Shivani Shah said,

    January 13, 2018 @ 11:14 AM

    Layastaro, it seems that your clock needs correction..time of my post shared and displayed needs correction please.

  4. Shivani Shah said,

    January 13, 2018 @ 6:34 PM

    એ જ ઘડપણ અને એની dignityનો ચિતાર :

    લયસ્તરો
    ગુજરાતી કવિતા આસ્વાદ
    ડોશી – રમેશ પારેખ
    Posted by વિવેક
    ડોશી હાડકામાં ભળભાંખળાનું કાચું અંધારું મમળાવે
    પ્રભાતિયાંમાં ઘરડી જીભ ઝબોળે
    નાવણનાં પાણીમાં ગંગા-જમનાનાં પુણ્ય ફંફોસે
    પૂજામાં લાલાને કરચલિયાળ ચામડીનો ઉપરણો ધરે.
    માગણના ખલતામાં વાડકો એક ધ્રૂજારી ઠાલવે.
    ગાયકૂતરાંને બીક ચોપડેલી ચાનકી નીરે.
    ઊગતા સૂરજને ઝાંખાં ઝળઝળિયાંથી વાંદે
    ઘરને છીંકણીના સડાકામાં મૂંગીમૂંગી ભોગવે
    ગળા નીચે ઊતરી ગયેલી વાચાનો વાછૂટમાં મોક્ષ કરે
    આખ્ખું જીવતર બીજાઓના ભોગવટામાં ભાળે
    જગતભરની એકલતા ઉપાડી-
    વાંકી વળી ગયેલી પોતાની પીઠ અઢેલવાને
    ફળિયાની ધૂળમાં શોધે ખોવાયેલા ડોસાને.

    – રમેશ પારેખ

    ર.પા.ની આ સંવેદનદ્યોતક કવિતામાંથી પહેલીવાર પસાર થતી વખતે એક લખલખું આખા શરીરમાં દોડી વળ્યું. વૃદ્ધાવસ્થા અને એકલતા અને લાચારીનું કેવું સજ્જડ આલેખન! ઘડપણ આવી ઊભું છે એટલે હવે ઊંઘે સાથ છોડી દીધો છે અને સૂરજ ઊગે એ પહેલાં જ પથારી છૂટી જાય છે એ વાત કવિએ પહેલી જ પંક્તિમાં કેવી મર્માળી રીતે ચાક્ષુષ કરી છે! ભળભાખળું થાય ત્યારના આછાં અંધારાને કાચું કહીને અને સામા છેડે હાડકાંનો સંદર્ભ સીવીને કવિ શરીરની નબળી કાઠીનો પણ ચિતાર વાચકને આપી દે છે. આખી કવિતામાં એક એકલી ડોશીની દિનચર્યાથી વધુ કંઈ નથી પણ આ દિનચર્યાથી વિશેષ પણ એની જિંદગીમાં બીજું કંઈ નથી. એનો સૂરજ રોજ આજ સરનામેથી ઊગવાનો અને આજ સરનામે આથમવાનો. કવિતા જેમ જેમ આગળ વધે છે એમ એમ ડોશીનું એકાંત, એકલતા અને નિઃસહાયતા વધુ ને વધુ ધારદાર બનતી જાય છે. આખા ઘરનો બોજ મૂંગા મોઢે વેંઢારવો પડે છે અને મૂંગાપણાંનો ભાર જાણે જીરવાતો ન હોય એમ આફરે ચડેલા ન કહેવાયેલા શબ્દોનો વાછૂટમાં મોક્ષ કરવાની વાત આવે ત્યારે ર.પા.ની કાવ્યશક્તિનો ચમકારો આપણને હચમચાવી દે છે. દુનિયા આખાનો બોજ ઝીલીને વાંકી વળી ગયેલી કમરથી જાણે કે ડોશી એના ખોવાઈ ગયેલા જીવનસાથીને શોધી રહી છે, કેમક….

RSS feed for comments on this post · TrackBack URI

Leave a Comment